KÖK

Türkçe yapı bakımından sondan eklemeli bir dildir. Dilimizde bir kelimenin sonuna gelen ekler sayesinde yeni kelimeler oluşturulabilir ya da kelimelerin görevleri değiştirilebilir. Bu yüzden Türkçede önce kök, sonra ekler gelir.

Kök: Bir sözcüğün aldığı her türlü ek atıldıktan sonra geriye kalan anlamlı en küçük parçasıdır.

‘Çanta’ sözcüğünün kökü ‘can” değildir çünkü ‘çanta’ sözcüğünün ‘can” sözcüğü ile ilgisi yoktur. Bu sebeple “çanta” sözcüğü anlamlı en küçük birimdir yani köktür.

Sözcüğün anlamlı en küçük parçası ile ek almış hâli arasında mutlaka anlamsal bir bağ olmalıdır. Örneğin “balık” sözcüğünü incelediğimizde anlamlı en küçük parçası “bal” dır. Fakat balık ve bal sözcükleri arasında hiçbir anlam ilgisi olmadığı için balık sözcüğünün kökü “bal” değil “balık”tır.

Fiil Kök

Hareket anlam taşıyan köklere fiil kök denir. Fiil kökleri “-mek / -mak” ekini alabilen köklerdir: taşı-, söyle-, bak-

İsim Kök

Varlıkların, kavramların ismi olan köklere isim kök denir. İsim kökleri “-mek/-mak” ekini alamaz: masa, elbise, sarı

Çözümlü Örnek Sorular ve Cümleler:

Soru 1:

Aşağıdaki kelimelerden hangisi fiil köküdür?

A) Kalem
B) Yaz
C) Masa
D) Kitap

Cevap: B) Yaz

Açıklama: “Yaz” kelimesi bir eylemi ifade ettiği için fiil köküdür.

Örnek cümle: Öğretmen tahtaya yazdı. (Fiil kökü)

Soru 2:

“Ağaç” kelimesinin kökü nedir?

A) Ağa
B) Ağ
C) Ağaç
D) Ağır

Cevap: C) Ağaç

Açıklama: “Ağaç” kelimesi tek başına anlam taşıyan bir isim köküdür.

Örnek cümle: Bahçede büyük bir ağaç var. (İsim kökü)

Soru 3:

Aşağıdaki kelimelerden hangisinin kökü fiildir?

A) Koşu
B) Ekmek
C) Kitap
D) Çiçek

Cevap: A) Koşu

Açıklama: “Koşu” kelimesinin kökü “koşmak” olduğu için bu kelimenin kökü fiildir.

Örnek cümle: Koşu yarışına katıldım. (Fiil kökü)

Soru 4:

“Oynamak” kelimesinin kökü nedir?

A) Oyna
B) Oyun
C) Oymak
D) Oyuncu

Cevap: A) Oyna

Açıklama: “Oynamak” kelimesinin kökü “oyna” fiilidir. Bu bir fiil köküdür.

Örnek cümle: Çocuklar bahçede oynuyorlar. (Fiil kökü)

Soru 5:

Aşağıdaki kelimelerden hangisinin kökü isimdir?

A) Boya
B) Kazmak
C) Yüzmek
D) Gitmek

Cevap: A) Boya

Açıklama: “Boya” kelimesi, bir nesneyi ifade ettiği için kökü isimdir.

Örnek cümle: Duvardaki boya çok canlıydı. (İsim kökü)

Örnek Sorular:

Evsiz
Plansız
Çiçekler
Güçlü

Yukarıda verilen sözcüklerin ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) İsim köklü olmaları
B) Fiil köklü olmaları
C) Yapım eki almış olmaları
D) Çekim eki almış olmaları

“Çeşme” kelime anlamı olarak Farsçada “göz” anlamına gelen ”çeşm” kelimesinden türetilmiştir. Su çıkan kaynak, pınar ve gözlere “çeşm” denilmesi, bunların akıtıldığı küçük yapılara ”çeşme” adının verilmesine neden olmuştur.

Bu metinde geçen altı çizili kelimelerden hangisinin kökü yılış gösterilmiştir?

A) kelime B) de- C) ak- D) yapı

Aşağıdaki cümlelerden hangisindeki altı çizili sözcük kök hâlinde değildir?

A)Akvaryumuna yeni bir balık almış.
B) Kütüphaneye ders çalışmaya gitti.
C) Abime yeni bir gözlük aldık.
D) Okuduğum kitap çok güzeldi.

Kök, bir sözcüğün anlamlı ve en küçük parçasıdır. Sözcüğün kökü ile o sözcüğün tamamının uyumlu olması gerekir.

Aşağıdaki sözcüklerden hangisinde sözcüğün kökü yanlış gösterilmiştir?

A) Kalemlikler B) Balıkçı C) Susuzluk D) Bilgili

Cümlelerdeki kelimelerden hangisinin kökü doğru gösterilmiştir?

A) Bardaktan boşalırcasına yağmur yağıyordu.
B) Sevgisini bizden esirgemezdi.
C) En sevdiği oyuncak, arabasıydı.
D) Bu şekerlik babaannemden kaldı.