1. BÖLÜM: YAYGIN GÜNLÜK HAYAT KİMYASALLARI

2. BÖLÜM: GIDALAR

Evimiz, iş yerimiz, kullandığımız araçlar ve bedenimiz farklı nedenlerle zamanla kirlenir. Kir, bitkisel ve hayvansal kökenli suda çözünmeyen yağ, toz, çamur gibi maddelerin karışımıdır. Su polar bir moleküldür. Kirler ise yağ ve benzeri apolar maddeleri içerirler. Bir maddenin başka bir madde içerisinde çözünebilmesi için yapı olarak birbirlerine benzemeleri gerekir. Kir molekülleri ile su molekülleri yapı olarak birbirine benzemedikleri için bir biri içerisinde çözünmezler. Bu nedenle kiri temizlemek için sadece su yeterli değildir. Sabun ve deterjan gibi yapısında hem polar (hidroıîl) hem de apolar (hidrofob) kısımlar bulunduran organik maddelerin kullanılması gerekir.

SABUNLAR

Sabun, bitkisel ve hayvansal yağların veya yağ asitlerinin NaOH gibi bazlarla kimyasal tepkimesi sonucu elde edilen temizlik maddesidir. Sabun kullanım amacına göre yapılır. Genel olarak yumuşak ve sert olmak üzere iki tür sabun vardır. Sert sabunlar sodyum (Na) tuzu, yumuşak sabunlar ise potasyum (K) tuzudur. Yumuşak sabunlar suda sert sabunlara göre daha fazla çözündükleri için genellikle traş kreminde ve sıvı sabun yapımında kullanılır.

DETERJANLAR

Deterjan, kir sökücü anlamına gelmektedir. Deterjanlarında yapısında suyu seven uç (hidrofîl) ve suyu sevmeyen uç (hidrofob) bulunur.

• En çok bilinen deterjan sodyum lauril sülfattır.

Deterjanın yapısında benzen halkası da bulunabilir. Benzen halkası mikroorganizmalar tarafından parçalanamaz. Bundan dolayı çevre kirlenmesine etkisi sabundan daha fazladır. Günlük hayatta kullanılan deterjanlar boraks, klor ve sabun tozu gibi ağartıcılar taşır.

Bilgi

• Kir yüzeyden koparıldıktan sonra tekrar yüzeye yapışmaması için deterjanın içerisinde SCMC tetra sodyum tuzu bulunur.
• Deterjanlarda sertlik giderici kompleks fosfatlar kullanılır.

Sabun ve Deterjan Kiri Nasıl Temizler?

Yıkama suyuna katılan sabun ve deterjanlar, suyun ıslatma özelliğini artırır. Bu nedenle su kumaş ve kirlere daha kolay girer. Bundan sonraki süreçte kirin uzaklaştırılması başlar. Sabun ve deterjanın her bir molekülü, uzun bir zincir olarak düşünülebilir, Zincirin bir ucu hidrofil (suyu seven) ve diğer ucu hidrofob (suyu sevmeyen veya kiri seven) dir.

Bu moleküllerin kiri seven uçları, bir kir parçacığına yönelir ve onu çepeçevre sarar. Aynı zamanda suyu seven uçlar, molekülleri ve ki parçacığını yüzeyden uzaklaştırıp su içerisine taşır. Sabun veya deterjan kiri uzaklaştırma, onu kolloit içerisine alma veya yüzeye tekrar yapışmasını önleme görevlerini tamamlamış olur. Sabunlar ve deterjanlar suyun yüzey gerilimini değiştirdikleri için yüzey aktif maddedirler.

BİLGİ

Yüzey Aktif Madde: Suyun yüzey gerilimini değiştirerek temizlik için gerekli ıslanmayı sağlar. Suda çözünmeyen kirler yumuşar ve temizlenmeleri kolaylaşır. Yüzey aktif maddeler kirlerin etrafını sarar. Kirler topaklanıp küresel bir hal almaya başlayınca yüzeyle temas eden kısımları azalır. Yüzeyden kopmaya başlayan kirlerin yerine yüzey aktif maddeler geçerek tekrar kirin yüzeye yapışması önlenmiş olur.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Kimya Her Yerde – 10. Sınıf Kimya

1. Aşağıdaki günlük hayatımızda kullanılan maddelerden hangisi kimya ile ilişkilidir?
   A) Plastik şişeler
   B) Güneş ışığı
   C) Taşlar
   D) Elektrik

   Çözüm: Plastik şişeler kimyasal polimerlerden üretilir ve kimya ile yakından ilişkilidir. Doğru cevap A‘dır.

2. Günlük hayatımızda kullanılan sabun hangi kimyasal özellik taşır?
   A) Asidik
   B) Bazik
   C) Nötr
   D) Amfoter

   Çözüm: Sabunlar bazik özellik gösterir. Doğru cevap B‘dir.

3. Evde kullanılan çamaşır suyu hangi kimyasal gruba girer?
   A) Asit
   B) Tuz
   C) Baz
   D) Alkali metal

   Çözüm: Çamaşır suyu (NaClO) bir bazdır. Doğru cevap C‘dir.

4. Aşağıdaki maddelerden hangisi kimyasal reaksiyon sonucu oluşan bir ürün değildir?
   A) Ekmek
   B) Yoğurt
   C) Demir pası
   D) Su buharı

   Çözüm: Su buharı, fiziksel bir hal değişimidir ve kimyasal reaksiyon sonucu oluşmaz. Doğru cevap D‘dir.

5. Aşağıdakilerden hangisi kimyanın günlük hayattaki kullanım alanlarından biridir?
   A) Yiyeceklerin paketlenmesi
   B) Kitap okuma
   C) Spor yapma
   D) Televizyon izleme

   Çözüm: Yiyeceklerin paketlenmesinde kullanılan plastik ve koruyucu maddeler kimya ile ilişkilidir. Doğru cevap A‘dır.

6. Plastikler hangi kimyasal yapıya sahiptir?
   A) Karbonhidrat
   B) Protein
   C) Polimer
   D) Lipid

   Çözüm: Plastik, kimyasal olarak polimer yapıdadır. Doğru cevap C‘dir.

7. Bir metalin paslanması hangi tür kimyasal reaksiyona örnektir?
   A) Asit-baz tepkimesi
   B) Yanma tepkimesi
   C) Oksidasyon
   D) Çözünme

   Çözüm: Metalin paslanması bir oksidasyon reaksiyonudur. Doğru cevap C‘dir.

8. Suyun elektrolizi sonucu hangi maddeler elde edilir?
   A) Oksijen ve karbon
   B) Oksijen ve hidrojen
   C) Karbon ve hidrojen
   D) Hidrojen ve azot

   Çözüm: Suyun elektrolizi sonucu oksijen (O₂) ve hidrojen (H₂) gazları elde edilir. Doğru cevap B‘dir.

9. Kimya biliminin sağlık alanındaki en önemli katkılarından biri aşağıdakilerden hangisidir?
   A) Kitap basımı
   B) İlaç üretimi
   C) Televizyon yapımı
   D) Araç üretimi

   Çözüm: Kimya bilimi sağlık alanında ilaçların üretilmesine büyük katkı sağlar. Doğru cevap B‘dir.

10. Hangisi kimyasal bir reaksiyona örnektir?
    A) Suyun donması
    B) Ekmeğin mayalanması
    C) Taşın kırılması
    D) Demirin çekici ile dövülmesi

Çözüm: Ekmeğin mayalanması kimyasal bir reaksiyondur. Doğru cevap B‘dir.