Kayaçların Çözülmesi ve Toprak Oluşumu

Yer kabuğunu oluşturan kayalar fiziksel (mekanik), kimyasal ve biyolojik faktörlerin etkisiyle çözülerek toprak oluşumu gerçekleşir.

1. Fiziksel (Mekanik) Çözülme

Kayaların mineral yapısında değişiklik olmadan parçalanarak taneli yapıya dönüşmesidir. Bu parçalanmada sıcaklık farkları birinci etkendir. Sıcaklık farkı arttıkça fiziksel çözülme artar. Nemliliğin az olduğu kurak, yarı kurak ve çöl bölgeleri ile bitki örtüsü fakir veya yüksek dağlık alanlarda gece – gündüz sıcaklık farkları fazla olur.

Buna göre,

• Isınan kaya genleşir. Soğuyunca büzülüp çatlar.
• Güneşlenme sonucunda tekrar genleşir. Soğuyunca tekrar çatlayarak küçük parçalara ayrılır.
• Geceleyin kayaların içindeki su donar, gündüz ısınıp çözülür.
• Çatlaklardaki su gündüz buharlaşır ve tuzlar birikir. Daha sonra tuz çatlamasıyla parçalanır.
• Ağaçların kökleri de kayaların çatlaklarına yerleşerek parçalanmasına yardım eder.

2. Kimyasal Çözünme

Suyun ve nemin etkisiyle kayalardaki minerallerin erimesi sonucunda görülen kayacın yapısını değiştiren bir durumdur. Kayaç asli özelliğini mineral dengesini kaybederek değişime uğrar. Kimyasal çözünme dediğimiz bu olay sıcak nemli, serin nemli bölgelerde daha şiddetlidir. Ekvatoral, savan, muson, ılıman okyanusal iklimde kimyasal çözünme daha fazladır.

3. Biyolojik Faktörler

Kayaların çözülmesinde bitkilerin ve hayvanların önemli katkıları vardır. Bitkiler kökleri vasıtasıyla asit salgılayarak kayaların çözünmesinde etkili olur. Böcek, solucan ve kara hayvanları doğrudan ve dolaylı olarak kayaların çözünmesinde etkili olurlar. Topraktaki bakteriler ve mezofaunalar da katkı sağlayarak kimyasal ayrışmaya yardımcı olurlar.