Kayaç Türlerinin Yer Şekillerinin Oluşumuna Etkileri
Kayaçların oluşum evrelerinde geçirmiş oldukları olaylar, onların yapısal özelliklerini belirler. Kayaçların sertlik derecesi, mineral yapısı, dış güçlere karşı dayanıklılığı bulundukları bölgedeki yer şekillerinin özelliklerinin ortaya çıkmasında etkili olmaktadır.
Örneğin kalker, jips gibi kolay eriyen kayaçların olduğu yerlerde aşınma daha kolay olurken, andezit ve bazalt gibi kayaçların olduğu yerlerde aşınma daha zordur.
Kalker, kaya tuzu, jips gibi kolay eriyen kayaçların bulunduğu yerlerde suların mineralleri çözmesi sonucunda yer altında mağara adı verilen boşluklar oluşur. Mağaraların tavanından sızan suların içindeki kirecin suyun buharlaşması sonucunda çökelmesi ile sarkıt—dikit ve sütunlar oluşmuştur. Mağaraların içinde nem oranı % 90 civarındadır.
Özellikle Akdeniz Bölgesi’nde yaygın olarak bulunan mağaralar turizm alanı olarak kullanılmaktadır. Damlataş (Alanya), Karain (Antalya), İnsuyu (Burdur), Dim (Alanya), Dilek (Mersin) Mağaraları bunlara örnektir.
Erciyes ve Hasan Dağı volkanlarının çıkardığı lav ve küller zamanla bölgede yumuşak bir tüf tabakası oluşturmuş.
Tüf tabakasının üzeri yer yer bazalttan oluşan bir tabaka ile kaplanmıştır. Başta yağmur suları olmak üzere rüzgârın da etkisiyle tüf aşınmaya başlamış ve bazalt kayaları şapka gibi bir görünüm almış ve “peri bacaları” oluşmuştur.
Daha sonra insanların bu oluşumları biçimlendirmesiyle yerleşim yerleri gelişmiştir. Yörede bulunan volkanik taşların kolay işlenebilmesi ve dayanıklı olması nedeniyle taş işçiliği ve mimari gelişmiştir.
Nevşehir, Ürgüp, Göreme, Avanos bölgesinde bulunan volkanik kayaçlar içine oyulmuş evler, kaleler yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir.
Kalkerin olduğu yerlerde akarsular derin vadiler oluşturarak akar.
Farklı dirençteki kayaçlardan oluşan karstik bir bölgede, kalker gibi direnci az kayaçlar aşınmış, daha dirençli kayaçlar ise dik ve girintili—çıkıntılı yamaçları olan derin vadiler oluşturmuştur. Bu tür karstik vadilere kanyon adı verilmektedir.
Kalker, kaya tuzu, jips gibi kolay eriyen kayaların bulunduğu yerlerde mağara, galeri gibi boşlukların tavanları zamanla çöker ve çukurluklar oluşur.
Obruk adı verilen bu boşlukların içleri sularla dolduğunda obruk gölleri oluşur.
Karstik erime şekillerinin en büyüğü olan polyelerin içleri zamanla topraklarla dolarak ovalar oluşmaktadır. Elmalı, Kestel, Korkuteli, Tefenni, Acıpayam ovaları bunlara örnektir.
