Yazı dilinde uyulması gereken birtakım kurallar vardır. 1928’de kabul edilen Türk alfabesi, söyleyişe bağlı bir yazım düzenini esas aldığından, yazım Kurallarımız bir türlü yerli yerine oturamamış ve birtakım sıkıntılarla karşı karşıya kalınmıştır. Bir dönem ayrı yazılan sözcükler birleştirilmiş, bitişik yazılan bazı sözcükler ayrılmış, bazı sözcüklerin bazı eklerinin yazımı değiştirilmiştir. Biz, bu bölümde, kaynak olarak Türk Dil Kurumunun yayımladığı son baskı Yazım Kılavuzu’nu esas aldık.
Büyük Harflerin Kullanımı
- Cümleler büyük harfle başlar.
Kar üstü, ayak üstü düşürür gölgesini sayılmazlığın.
Akacak kan damarda durmaz. - Dizeler büyük harfle başlar.
Yolcuyum bir kuru yaprak misali,
Rüzgarın önüne katılmışım ben
(Faruk Nafiz Çamlıbel) - Özel adlar büyük harfle başlar.
İsmet İnönü, Orhan Veli Kanık, Victor Hugo - Takma adlar büyük harfle başlar.
Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman)
Demirtaş (Ziya Gökalp)
Server Bedi (Peyami Safa) - Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri, unvanlar, lakaplar, meslek ve rütbe adları büyük harfle başlar.
Hamdi Bey, Ressam Abidin Dino,
Prof. Dr. Ünsal Oskay, Fatih Sultan Mehmet
Avcı Mehmet, Nişancı Mehmet Paşa - Akrabalık bildiren adlar; akrabalık bildirdiğinde küçük, unvan değeri kazandığında ise büyük harfle başlar.
- Resmi yazılarda, saygı sözlerinden sonra gelen unvanlar büyük harfle başlar.
Sayın Bakan, Sayın Vali
HATIRLATMA
1. Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz.
Türkçenin
Atatürkçülüğün
Bursalı – Antepliler
2. Unvanlardan sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz.
Cumhurbaşkanınca
Başbakana
- Hayvanlara verilen adlar büyük harfle başlar.
Fino, Karabaş, Tekir, Pamuk, Sarıkız - Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar.
Rus, Japon, Arap, Özbek, Alman, Çingene, Kızılderili - Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar.
Türkçe, Almanca, Rusça - Devlet adları büyük harfle başlar.
Türkiye Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhuriyeti - Din ve mezhep adları büyük harfle başlar.
Müslümanlık, Hanefi, Hristiyan, Protestanlık, Alevi, Şii, Sünni - Din ve mitoloji kavramları büyük harfle başlar.
Allah, Cebrail, Zeus, Oziris, Kibele - Kıta, ülke, bölge, il, ilçe, semt, köy gibi yer adları büyük harfle başlar.
Avrupa, Kazakistan, Paris, Atatürk Bulvarı, Asmalımescit Sokağı, İç Anadolu - Saray, köşk, han, kale vb. yapı adları büyük harfle başlar.
Çankaya Köşkü, Ankara Kilisesi, Galata Köprüsü
Beyazıt Kulesi, Ankara Kalesi - Kurum ve kuruluş adları büyük harfle başlar.
Devlet Malzeme Ofisi, Yüksek Öğretim Kurulu
UYARI: Kurum, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte vb. kuruluş bildiren sözcükler, belli bir kurum kastedildiğinde, büyük harfle başlar. Son aylarda Kurum, imla konusunda çalışmaları hızlandırmıştır.
UYARI: Kurum, kuruluş ve kurul adlarına gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.
Türk Dil Kurumundan
Türkiye Büyük Millet Meclisine
- Kitap, dergi, gazete vb. adları büyük harfle başlar ama özel ada dahil olmayan kavramlar küçük harfle başlar.
Nutuk, Varlık, Hürriyet
Hürriyet Gazetesi (Yanlış)
Hürriyet gazetesi (Doğru)
UYARI: Kitap adlarında ve başlıklarda, arada ve sonda bulunan “ve, ile, veya, ki, ya, yahut, de” sözcükleriyle “mi” soru edatı küçük harfle başlar.
* Mai ve Siyah, Suç ve Ceza, Leyla ile Mecnun
Bu adlar tamamen büyük harf kullanılarak yazılırsa bu sözcükler de büyük yazılır.
* MAİ VE SİYAH, SUÇ VE CEZA, LEYLA İLE MECNUN
- Millî ve dinî bayramlar, belirli gün ve haftalar büyük harfle başlar.
Öğretmenler Günü, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, Kurban Bayramı, 1 Eylül Dünya Barış Günü, 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü
- Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.
Cilalı Taş Devri, Kurtuluş Savaşı, Tanzimat Dönemi
UYARI: Akım, çağ ve dönem adlarından sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır.
* Eski Çağ’ın
* Yükselme Dönemi’nin
- Özel adlardan türeyen sözcükler de büyük harfle başlar.
Türklük, Darvinci, Avrupalılaşmak, İzmirli - Özel ad anlamı dışında kullanılan adlar, büyük harfle başlamaz.
hicaz (Türk müziğinde makam)
acem (Türk müziğinde bir perde) - Levhalar ve açıklama yazıları, büyük harfle başlar.
Doktor, Giriş, Otobüs Durağı, V. Sınıf - Yer, millet, kişi adlarıyla kurulan birleşik sözcüklerde sadece özel ad büyük harfle başlar.
Antep fıstığı, Japon gülü, Maraş dondurması
Yön Adlarının Yazımı
- Sekiz yön bulunmaktadır. Ara yönler, her durumda bitişik yazılır.
- Yön adları, yön bildirdiğinde küçük harfle başlar.
Dün akşam batıdan esen rüzgar, teknemizi fena salladı. - Şehir, ülke, kıta adı yerine kullanılan yön adları büyük harfle başlar.
- Yer adından önce kullanılan yön adları, yer adına dahil olduğundan büyük harfle başlar fakat yer adından sonra kullanılan yön adları, sadece yön anlamı verdiğinden küçük harfle başlar.
Unvanların Yazımı
- Özel adla kullanılan unvanlar büyük harfle başlar.
Mehmet Bey, Eren Öğretmen, Muhtar Cemil Efendi
UYARI: Unvan, özel ada dahil değilse küçük harfle başlar.
* Yarın öğretmeninle görüşünce her şeyi anlatacağım.
Yer Adlarının Yazımı
- Yer adlarında ilk isimden sonra gelen deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar.
Ağrı Dağı, Aral Gölü, Çanakkale Boğazı, Tuna Nehri, Dicle Irmağı
UYARI: Mahalle, meydan, sokak, cadde, bulvar adlarında geçen tüm adlar büyük harfle başlar.
Gezegen Adlarının Yazımı
- Gezegen adları büyük harfle başlar. “Ay, Dünya, Güneş” kavramları terim olarak kullanılmazsa küçük harfle başlar.
Dünya, hem kendi etrafında hem de Güneş etrafında döner.
Onun dünyasına girmeniz, zor olacaktır.
UYARI: Büyük harflerin kullanımını, hoş bir tekerlemeyle tamamlayabiliriz. “Tek olan özel, özel olunca büyük harf; çok olan cins, cins olunca küçük harf!”
Ay ve Gün Adlarının Yazımı
- Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.
Bir eylül sabahı gelmişti. (Doğru)
Eylülün 14’ü pazartesi günü okullar açılacak. (Yanlış)
Her yılın haziran ayında sınav yapılır. (Doğru)
Haftaya Salı onu görebileceğim. (Yanlış)
UYARI: Tarihlerin yazımında ay adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılır.
* Lale Festivali 25 Haziran’da başlayacak.
Sayıların Yazımı
- Kesin bir kural olmamakla birlikte, sayılarda, tarihlerde, adreslerde, matematiksel verilerde rakamla; (3, 5, 17…), günlük ifadelerde yazıyla (on, yirmi, dört, on beş…) gösterilir.
- Sayılar yazıyla gösterildiğinde her sayı diğerinden ayrı yazılır.
– Çocuk onbeşine bastı. (Yanlış)
– Sana, on beş yıl saçımı süpürge ettim. (Doğru)
– Sıra sayıları ekle gösterildiğinde rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır; ayrıca nokta konmaz.
UYARI: Çek, senet, fatura… Üzerinde gösterilen sayılar (yolsuzluğu önlemek amacıyla) bitişik yazılır.
-birmilyarbeşyüzmilyon-
UYARI: Rakamla yazılan bir sayıya (-ar, -er) eki getirilemez.
“-ler” Ekinin Yazımı
- “-ler” eki, sözcüğe “aile ve halk” anlamı kattığında yapım eki sayılmaktadır. Böyle bir durumda özel adlardan kesme işaretiyle ayrılmaz. Benzerlik ve çokluk anlamı kattığında da kesme işaretiyle ayrılmaz.
– Zeynep’ler Arsuz’a taşındı. (Yanlış)
– İskenderunlular misafirperver insanlardır. (Doğru)
– Mimar Sinan’lar kolay yetişmiyor. (Yanlış)
– Bu sınıftaki Fuatlar çok konuşuyor. (Doğru)
“-ki” Ekinin ve “ki” Bağlacının Yazımı
- İlgi zamiri ve sıfat yapan “-ki” ler bitişik yazılır. Bağlaç olan “ki” ise ayrı yazılır. Ancak kalıplaşmış sözcüklerde bitişik yazılır.
Kalıplaşan Sözcükler
Sanki, oysaki, mademki, belki, hâlbuki, çünkü, meğerki sözcüklerindeki “-ki” ler bağlaç olduğu halde, bu sözcükler bitişik yazılmaktadır.
Bu kuralı “SOM BaHÇeM” şeklinde kodlayabiliriz.
- Zamir olan -ki
bizimki, seninki, komşununki - Sıfat yapan -ki
Evdeki (misafir)
Yoldaki (kaza)
Yarınki (sınav)
Şimdiki (gençler)
Ayrı Yazılan “ki”
Cümleleri ve sözcükleri bağlayan, zaman zaman kendinden önceki sözcüğü vurgulamak için kullanılan “ki” ayrı yazılmaktadır.
– Duydum ki unutmuşsun, gözlerimin rengini.
– Demek ki senin için aşk değil, yalan imiş.
“-de” Ekinin ve “de” Bağlacının Yazımı
Ek olan “-de” bitişik yazılırken, bağlaç olan “de” ayrı yazılmaktadır.
- “-de” eki
a. “Bulunma” anlamı katan bir ektir.
b. “-te” olabilir.
c. Özel adlardan kesmeyle ayrılır.
d. Cümleden çıkarıldığında (genellikle) anlam bozulur.
Örnek:
Masada bir kitap var.
Yurtta sulh, cihanda sulh.
Mehmefte alacağım var.
Çocukta bir değişiklik gördük.
- “de” Bağlacı
a. “ama, bile, dahi, ve anlamlarında kullanılır.
b. “te” olamaz.
c. Özel adlardan kesmeyle ayrılmaz. Ayrı yazılır.
d. Cümleden çıkarıldığında (genellikle) anlam değişse de cümlenin söz dizimi bozulmaz.
Örnek:
Masada kitap da var.
Hiç de iyi biri değildi.
Bunu Mehmet de biliyor.
Çocuk da çok farklı davranıyor.
UYARI: “de” ek veya bağlaç olduğunda, ünlü uyumundan hareketle “da” ya dönüşebilir.
“mi” Soru Edatının Yazımı
- “mi” soru edatı kendinden önceki sözcükten ayrı yazılırken sonraki eklerle bitişik yazılır.
gidiyor musun?, anlamış mıdır? - “-me” olumsuzluk eki “-yor” eki aldığından daralır ve bu durumda soru edatıyla karıştırılabilir.
Neden beni anla mıyorsun? (Yanlış)
Neden beni anlamıyorsun? (Doğru) - Soru anlamı vermeyen soru edatı da ayrı yazılır.
Erken uyandım mı çekilmez olurum.
UYARI: Bir sözcükten sonra “mi” kullanıldığında, “mi” den sonraki ekleri yok kabul edip sözcükte soru anlamı olup olmadığına bakınız. Eğer ”mi” den sonraki ekler yokken de sözcükte soru anlamı varsa “mi” yi ayrı yazın, anlamsız ise “mi” olumsuzluk ekidir, bitişik yazın.
– O da bizimle gelecek miydi? (Doğru)
– Neden bizimle ilgilenmiyoû (Doğru)
“ile” nin Yazımı
- “ile” sözcüğü ünlüyle biten bir sözcüğe eklenirse -i” düşer yerine “y” koruyucu ünsüzü girer, ünsüzle biten bir sözcüğe eklenirse “-i” düşer yerine bir şey gelmez.
– Çevre ile (çevreyle)
– Kuzu ile (kuzuyla)
– Söz ile (sözle) - 3. tekil kişi iyelik ekinden sonra da “-i” düşer, yerine “y” koruyucu ünsüzü girer ve ek ünlü uyumlarına uyar.
ana – s – ı – ile (anasıyla)
kuyu – s – u – ile (kuyusuyla)
arkadaş – ı – ile (arkadaşıyla)
UYARI: Bu kural; idi, imiş, ise, iken… için de aynen geçerlidir.
Satır Sonuna Sığmayan Sözcüklerin Yazımı
Bitişik ve Ayrı Yazılan Sözcükler
- “şey” sözcüğü, hiçbir sözcükle bitişik yazılmaz.
herşey (Yanlış) her şey (Doğru)
birşey (Yanlış) bir şey (Doğru)
hiçbirşey (Yanlış) hiçbir şey (Doğru) - “etmek, olmak…” gibi yardımcı eylemle yapılan birleşik eylemlerde, ses türemesi ya da düşmesi varsa bitişik; yoksa ayrı yazılır.
Kısaltmaların Yazımı
