Elektrik yükleri, maddenin temel özelliklerinden biridir ve pozitif (+) ya da negatif (-) yük taşıyan parçacıklar aracılığıyla ortaya çıkar. Elektriklenme, cisimlerin birbirine sürtünmesi, temas etmesi veya etkileşime girmesi sonucu yük alışverişinde bulunarak elektrik yükü kazanmaları durumudur. Bu süreç, günlük hayatta birçok fiziksel olayı açıklar. Örneğin, saçın taraktan etkilenmesi veya plastik bir balonun duvara yapışması gibi olaylar, elektriklenmenin sonucudur. Elektrik yükleri ve elektriklenme, maddenin doğasını anlamak için temel bir kavramdır ve elektrik devrelerinden statik elektrik olaylarına kadar birçok alanda önemlidir.

Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi Konuları

• Elektrik Yükleri ve Elektriklenme
• Elektrik Yüklü Cisimler
• Elektrik Enerjisinin Dönüşümü
• Güç Santralleri (Elektrik Enerjisi Üretimi)
• Elektrik Enerjisinin Bilinçli ve Tasarruflu Kullanımı
• Elektriklenmenin Etkileri ve Yararları

Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi Testleri

8. Sınıf Elektrik Yükleri ve Elektriklenme Konu Anlatımı

Tarağı kağıt parçalarına yaklaştıralım. Tarak ile kâğıt parçaları arasında bir etkileşim var mı? Daha sonra tarağı saçımıza sürtüp tekrar kağıt parçalarına yaklaştıralım. Bu durumda tarak ile kâğıt parçaları arasında etkileşim oldu mu?

Tarak saça sürtülmeden önce kâğıt parçalarını çekmezken, saça sürtüldüğünde elektrikleneceği için kâğıt parçalarını çeker. Plastik tarakla kuru olan saçımızı tararken tarağın saçımızı çektiğini ve bazı saç tellerinin tarakla birlikte hareket ettiğini görmüşsünüzdür. Şişirilmiş bir balonu yün kumaşa sürterek duvara yaklaştırınız. Balon şekildeki gibi duvarda asılı kalır.

Kışın karanlık bir odada hızlıca kazağınızı çıkarmaya çalıştınız mı? Ne gördünüz? Yün kazağı hızla çıkarırken çıtır çıtır diye bazı sesler duyar, hatta küçük kıvılcımlar dahi görebiliriz. Otomobille bir süre seyahat ettikten sonra otomobilin kapısını açmak için dokunduğumuzda kısa süreli bir acı hissi oluşur.

Bazen arkadaşımızla tokalaşmak istediğimizde, elimiz arkadaşımıza değer değmez geri çekeriz. Çünkü arkadaşımızla temas sonucu onun üzerindeki elektrik bize geçer. Bazen kapıyı açarken kapının metal kısmına dokunduğumuzda da çarpıldığımızı hissederiz. Bu olayların tamamında gözlenen itme ve çekme şeklindeki etkileşimler elektrik/anma adı verilen bir olayın sonucudur.

Elektriklenme Çeşitleri

1. Sürtünme ile Elektriklenme: İki yalıtkan cisim birbirine sürtüldüğünde, aralarında elektron alışverişi olur. Elektron alan cisim negatif (-), veren cisim ise pozitif (+) yükle yüklenir.

• Alınan ve verilen elektron sayısı eşit olduğundan ci-
  simlerin yük miktarı birbirine eşittir.

• Yünlü kumaşa sürtülen ebonit çubuk, yünlü kumaştan
  elektron alarak negatif (-) yükle yüklenir.
• İpek kumaşa sürtülen cam çubuk, ipek kumaşa elektron vererek pozitif (+) yükle yüklenir.
• Yünlü kumaşa sürtülen lastik balon ya da kaleminiz küçük kâğıt parçalarını çeker. Yün kazağımızı çıkarırken veya saçlarınızı tararken duyduğunuz çıtırtı seslerinin nedeni sürtünme ile elektriklenmedir.

2. Etki (tesir) ile Elektriklenme: Nötr iletken cisimlere, yüklü cisimler yaklaştırıldığında nötr cisimdeki yükler birbirinden ayrılır. Bu şekildeki elektriklenmeye etki ile elektriklenme denir.

(+) yüklü K küresi, nötr L iletken çubuğuna yaklaştırıldığında küredeki (+) yükler, çubuktaki (-) yükleri A ucuna doğru çeker. B ucu elektron kaybettiğinden (+) yüklenir.

(-) yüklü M küresi, birbirine dokunmakta olan K ve L iletken cisimlerine yaklaştırılırsa cisimlerdeki yükler şekildeki gibi uçlarda toplanır. K ve L cisimleri yalıtkan ayaklarından tutularak birbirinden ayrılır ve daha sonra M küresi uzaklaştırılırsa iletken cisimler şekildeki gibi yüklenir.

3. Dokunma (temas) ile Elektriklenme: Yüklü bir cisim, nötr veya yüklü başka bir iletken cisme dokundurulduğunda aralarında yük alışverişi olur. Cisimler sahip oldukları toplam yükü kapasitelerince paylaşır. Yüklü küresel ve iletken cisimlerin dokunmadan sonra alabilecekleri yük miktarları cisimlerin büyüklükleri ile doğru orantılıdır. Küreler özdeş ise bu durumda yükler eşit olarak paylaşılır.

• Aşağıdaki örneklerde özdeş iletken cisimler arasındaki yük alışverişi sonucu cisimlerin son yükleri görülmektedir.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Bir plastik balonu kumaşa sürdüğümüzde, balonun elektriklendiği gözlemlenir ve duvara yapışır. Bu durumda, balonun elektriklenmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Balonun şeklinde değişiklik olması
B) Balonun negatif yük kazanması
C) Duvarın balondan pozitif yük alması
D) Balonun ısınması

Çözüm:
Plastik balon kumaşa sürtüldüğünde negatif yükle yüklenir ve elektriklenir. Doğru cevap: B

Soru 2:
Elektriklenme yoluyla yük kazanan cisimler arasında çekme veya itme kuvvetleri oluşur. Aşağıdaki durumlardan hangisinde, iki cisim birbirini çeker?
A) İkisi de pozitif yüklü olduğunda
B) İkisi de negatif yüklü olduğunda
C) Biri pozitif, diğeri negatif yüklü olduğunda
D) Yüklerinin miktarları eşit olduğunda

Çözüm:
Zıt yüklü cisimler birbirini çeker. Doğru cevap: C

Soru 3:
Bir ebonit çubuk yün kumaşa sürtüldüğünde elektriklenir ve negatif yüklenir. Bu olayda yün kumaşın yük durumu nasıl değişir?
A) Pozitif yük kazanır
B) Negatif yük kazanır
C) Yüksüz kalır
D) Elektriklenmez

Çözüm:
Ebonit çubuk negatif yüklenirken yün kumaş pozitif yük kazanır. Doğru cevap: A

Soru 4:
Elektrik yüklerinin birbirine sürtünme, dokunma ve etki ile geçiş yapması sonucunda elektriklenme çeşitleri oluşur. Aşağıdakilerden hangisi bu elektriklenme çeşitlerinden biridir?
A) Sürtünme ile elektriklenme
B) Isı ile elektriklenme
C) Ses ile elektriklenme
D) Işık ile elektriklenme

Çözüm:
Sürtünme, dokunma ve etki ile elektriklenme çeşitleri arasında yer alır. Doğru cevap: A

Soru 5:
Negatif yüklü bir cisme, negatif yüklü başka bir cisim yaklaştırılırsa cisimler arasında nasıl bir etkileşim gerçekleşir?
A) Birbirini çekerler
B) Birbirini iterler
C) Birleşirler
D) Yüksüz hale gelirler

Çözüm:
Aynı yüklü cisimler birbirini iter. Doğru cevap: B

Soru 6:
Pozitif yüklü bir cisme, nötr bir cisim yaklaştırıldığında aralarında nasıl bir etkileşim gerçekleşir?
A) Nötr cisim negatif yüklenir ve pozitif cismi çeker
B) Nötr cisim pozitif yüklenir ve pozitif cismi iter
C) Her iki cisim de pozitif yük kazanır
D) Her iki cisim de negatif yük kazanır

Çözüm:
Pozitif cisim, nötr cismi negatif yük kazandırarak çeker. Doğru cevap: A

Soru 7:
Bir cisim nötr durumdayken elektriklenir ve negatif yükle yüklenirse, bu durumda cisimdeki pozitif ve negatif yüklerin durumu nasıl değişir?
A) Negatif yükler artar, pozitif yükler azalır
B) Negatif yükler artar, pozitif yükler değişmez
C) Pozitif yükler artar, negatif yükler azalır
D) Pozitif ve negatif yükler eşit olur

Çözüm:
Nötr bir cisim negatif yük kazandığında, negatif yükler artar ancak pozitif yükler sabit kalır. Doğru cevap: B

Soru 8:
Bir çubuğun, yüklü bir cisme dokundurulması sonucu elektriklenmesi “dokunma ile elektriklenme” olarak adlandırılır. Dokunma ile elektriklenme olayında, cisimler arasında nasıl bir yük alışverişi olur?
A) Yükler tamamen eşitlenir
B) Negatif yükler bir tarafa geçer
C) Pozitif yükler bir tarafa geçer
D) Yüklerin bir kısmı paylaşılır

Çözüm:
Dokunma ile elektriklenme sırasında cisimler arasında yük alışverişi gerçekleşir ve yüklerin bir kısmı paylaşılır. Doğru cevap: D