Olmuş ya da olabilir nitelikteki olayları ve konuları ele alan edebi metin türlerine roman denir. Diğer türlerden ayrılan en önemli özelliği, uzunluğudur. Romanlarda toplumsal olaylar ve ilişkiler gerçeklere uygun bir tarzda ele alınır.
“Roman” sözcü Roma İmparatorluğu sınırları içinde yaşayan halk kitlelerinin konuştuğu halk Latincesine verilen addır. Sonraları herkesin anlayabilmesi için bu dille yazılan destan ve hikâyelere “roman” adı verilmiştir. Sözcüğün aslı buradan gelir. Bugünkü roman ve öyküyü anımsatan ilk eser, Rönesanstan sonra, Giovanni Boccacidnun yazdığı küçük öykülerden oluşan “Decameron” adlı yapıttır. Asıl olarak roman türünün ilk örneğinin ortaya çıkması ise 16 ve 17. yüzyıllarda Rabelais’in yazdığı Gargantua ve Pantagruel, Batı edebiyatının ilk çağdaş romanı ise cervantesin yazdığı Don Kişottur. Romanı oluşturan temel birimler bulunmaktadır. Romanın kurgusunu oluşturan asıl Ögeler şunlardır:
Kişi (Kahramanlar): Romanda, olay içerisinde yer alan kişi kadrosudur. Romanda birden çok şahıs bulunur. Romanın asıl kişisi tek başına belli rolleri alarak kendisiyle beraber oluşturduğu şahıs kadrosuyla olaylar zinciri içerisindeki yerini alır. Roman kahramanı belirli tip ve karakterlerle romana damgasını vurur. Romandaki asıl kişiye başkahraman ya da ana karakter denir.
Olay (Vaka): Romanda birbiri ardına gelen eylemler, zaman ve kişiyle şekillenen durumlar, olay kavramını doğurur. Romanda olaylar değişkenlik kazanabilir. Önemli olan olayları gerçek hayata bağlı kalarak anlatabilmektir. Roman, bu işlevini gerçekleştirebilmek İçin olay yönünü ayrıntılı olarak verebilmelidir.
Çevre (Yer): Romanda olay ve kişilerin yoğunluk kazandığı temel birimlerden biri de çevredir. Romanda çevre betimlemelerinin canlı olması okuyucunun esere daha çok ilgi göstermesini sağlar. Çevre, küçük bir sokak aralığından başlayıp dünyanın en geniş kıtalarını da ele alabilir.
Zaman: Romanda zaman kavramı, şahıs kadrosu ve olayların geçtiği yerle bağlantılıdır. Anlatıcı zaman dilimini kullanırken kronolojik bir yol izler. Ancak bu zaman dilimi her zaman aynı sıralama içinde yer almayabilir. Farklı zaman dilimleri aynı zamanın içinde birleştirilerek ele alınabilir.
Romanlar: konularına ve sanatçının bağlı olduğu edebi akıma göre çeşitlere ayrılır. Bu sınıflandırmalar, romanın ana hatlarıyla ele aldığı konunun okuyucu tarafından beğeniyle okunmasında ve seçiciliğin ortaya konulmasında son derece önemlidir.
1. Psikolojik Roman
Dış alemlerde geçen olaylardan çok, kahramanın iç dünyasını ve insan benliğinin kişi ve toplum çatışmaları içindeki belirtilerini konu edinen roman türüdür. Fertçi bir görüş hâkimdir. Yazar kahramanları olan kişileri bütün derinlikleriyle ortaya koyar. Çok defa aşırı ülküler, sert ihtiraslar, derin hisler taşıyan ve bazen hasta ruhlu insanlar ele alınarak işlenir.
2. Sosyal Roman
Romancıların yaşadıkları toplumu, o toplumu ilgilendiren meseleleri yeni bir açıdan ele alarak anlattıkları romanlardır. Gizli veya açık bir amacı vardır. Kişiler, bazı meslek ve grupları temsil eden birer tip olarak anılır. Olaylar, sosyal sebeplerle açıklanmak istenir. Ruh tahlilleri ve duygu derinlikleri arka plana atılmış durumdadır.
3. Tarihi Roman
Konularını tarihte yaşamış kahramanlar ve onların başından geçen olaylardan alır. Romancı, bu kahraman ve olaylar üstünde az çok değişiklik yapabilir. Ancak başarılı bir tarihi roman, gerçeği gizlemeden zevkle okunur bir üslupla yazılmış romandır. Tarihi roman yazmak için, yalnız kahramanların isimlerini, olayların kronolojisini bilmek ve vermek yetmez. Olayların yaşandığı zamanı, coğrafi özelliklerini, sosyal, kültürel ve sanat değerlerini çok iyi tanımak ve o zamanda topluma hâkim olan İnanç, ideal ve anlayışları da iyice bilmek gerekir.
4. Macera (Serüven) Romanı
Günlük hayatta her zaman rastlanmayan, değişik, şaşırtıcı, beklenmez, esrarlı olayları konu edinen romandır. Bu romanda olay, hemen her şey demektir. Bunlar çoğunlukla yeni keşfedilmiş veya tasarlanan ülkelerde geçer. Hayali olabilir. Ancak olağanüstü unsurlar taşımalı, korkunç ve acayip hisler uyandırmalıdır. Olayların akışı ve iç içe girmesi çok süratli olmalı, okuyucuda heyecan ve merak uyandırmalıdır. Kahramanları kurnazlık, maddi kuwet ve cesaretleriyle üstün vasıflılardır. Daha çok silahşör, polis, casus ve ajanlar seçilir. Genelde hareket hâlinde olunduğu için tanıdıklarının ruh yapıları üstünde durulmaz. Bu roman türünde, Fikir zenginliği yoktur. Maksat şaşırtıcı ve heyecanlı konularla okuyucuya hoşça vakit geçirtmektir.
