Duygu ve düşünceleri daha iyi yansıtabilmek cümlenin yapısını ve duraklama yerlerini, okumayı ve anlamayı kolay- laştırmak üzere kullanılan işaretlere noktalama işaretleri denir. Bir başka deyişle noktalama işaretleri, konuşma dilin- deki vurguların, tonlamaların yazı dilindeki karşılığıdır.
1. Nokta (.)
a. Cümle sonlarında kullanılır.
Ağır ağır adımlarla yolumu arıyordum.
Uçsuz bucaksız denizin ortasındayım.
b. Kısaltmaların sonuna konur.
Alb. (albay), Dr. (doktor), İng. (Ingilizce)
vb. (ve başkası, ve benzeri)
c. Sayılardan sonra sıra bildirmek için kullanılır.
IV. Murat, 2. Cadde, 18. (on sekizinci), 4. Levent, XIV. Louis
d. Seçenekleri gösteren harf ve rakamlardan sonra konur.
1., 2., A., B., a., b.
e. Tarihlerde gün, ay ve yıl arasına konur. (Hepsinin rakamla yazılması gerekir.) Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adlarından önce ve sonra nokta konmaz.
23.10.1974, 28.02.2007
29 Mayıs 2005, 13 Eylül 2000
14 Aralık. 2007 (Yanlış)
f. Saat ve dakika arasına konur.
12.50 (Doğru) 12:50 (Yanlış)
g. Çok haneli sayıları ayırmada kullanılır.
22.455.242 168.122.012
h. Matematikte çarpma işareti yerine konur.
4.3= 12 6.4 =24
2. Virgül (,)
a. Eş görevli sözcükler ve sözcük grupları arasında kullanılır.
Sessiz dereler, solgun ağaçlar, sarı güller,
Dillenmiş ağızlarda tutuk dilli gönüller.
(F. Nafiz)
(Sıfat tamlamalarının arasına virgül getirilmiştir.)
b. Sıralı cümleleri ayırmada kullanılır.
Kapıya geldik, defalarca kapıyı çaldık.
c. Uzun cümlelerde yükleme uzak düşen ögelerden sonra kullanılır.
Adam, taksiye bindiğinde, taksi şoförünün tanıdığı biri olduğunu görünce çok şaşırdı.
d. Ara söz ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır.
Örnek olsun diye, örnek istemez ya, söylüyorum.
e. Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan sözcüklerin arasına konur.
Akşam, yine akşam, yine akşam
f. Tırnak içinde olmayan aktarma cümlelerde kullanılır.
Diyarbakır’da yaşamak isterdim, dedi.
g. Yanıt sözlerinden sonra cümle devam ettiğinde kullanılır.
Evet, biz de bayramda Paris’e gittik.
h. Hitap için kullanılan sözlerden sonra kullanılır.
Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mücadele, müsademe demektir.
j. Anlam bulanıklığını gidermek için kullanılır.
Yaşlı, satıcıya bağırdı.
3. Noktalı Virgül (;)
a. Cümle içindeki virgülle ayrılmış sözler gruplandırıldığında, bu gruplar arasına konur.
Bu yörelerde erkeklerde Sami, Ali, Cüneyt; kızlarda Sanem, Gizem, Funda adları oldukça yaygındır.
b. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri ayırmada kullanılır.
iş, işten geçti; artık gelse de olur, gelmese de.
4. İki Nokta (:)
a. Kendinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur.
Tanzimat edebiyatının en önemli temsilcileri şunlardır: Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa…
b. Kendinden sonra açıklama yapılacak cümlelerin sonuna konur.
Kendimi takdim edeyim: Denizler diyarından Deniz
c. Aktarmalarda ve konuşmalarda konuşan kişinin adından sonra kullanılır.
Dilek: “Böyle bir durumda dostlarımı yalnız bırakamam.” dedi.
d. Tanımlarda kullanılır.
Sıfat: Adların önüne gelerek adları niteleyen ve belirten sözcüklere denir.
5. Üç Nokta (…)
a. Yüklemi olmayan cümlelerin sonuna konur.
Yazmadığın hikayede, uzun ya da kısa vadede…
b. Kaba sayıldığı için yazılmayan sözler yerine konur.
Çok gezen tavuk ayağında getirir.
c. Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümünün okuyucunun yorumuna bırakıldığı yerde kullanılır.
Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı…
d. Karşılıklı konuşmalarda eksik bırakılan cevaplarda kullanılır.
– Ne arıyorsun bu vakit buralarda?
– …
e. Bir parçanın alıntı olduğunu göstermek için kullanılır.
Balıkesir’in bir köyünde başlayan bu hikayenin artık sonu gelmişti. Genç kız, şimdi yine başladığı yere dönmüştü.
Soru İşareti (?)
a. Soru bildiren cümle ve sözlerden sonra kullanılır.
Ne zaman tükenecek bu yollar arabacı?
b. Bilinmeyen yer, tarih ve benzeri durumlar için kullanılır.
Yunus Emre (12407-1320)
UYARI: Soru anlamı taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde, soru işareti en sona konur.
– Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?
– Usküdafdan mı, Hisafdan mı, Kavaklafdan mı?
UYARI: Bazı soru cümlelerin cevabı baştan bellidir, böyle cümlelerin sonuna da soru işareti konmalıdır.
– Liderler içinde Atatürk gibisi var mı?
– Haksız mıyım?
Ünlem (!)
a. Sevinç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur.
Gurbet o kadar acı ki ne varsa içinde,
Hepsi bana yabancı, hepsi başka biçimde!
(K. KAMU)
b. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra kullanılır.
0 Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastığın
Bu toprak bir devrin battığı yerdir.
(N. Halil ONAN)
c. Bir söze alay ve kinaye anlamı katmak için ayraç içinde kullanılır.
İsteseymiş bir günde bitirirmiş(!) ama vakit yokmuş(!)
8. Kısa Çizgi (-)
a. Satıra sığmayan sözcükleri bölerken kullanılır.
Soğuktan mı titriyordum; yoksa yaşadığım heyecandan mı bilmiyorum.
b. Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmakta kullanılır.
O çocuk-emin ol-sınavı kazanacak.
c. Dil bilgisinde; eklerden önce, fiil köklerinden sonra sözcük incelenirken kökleri ve ekleri ayırmada kullanılır.
Gör-gü-süz, kulak-lık-tan, ev-li
d. Bir şeyin başlama ve bitiş saati, tarihi, yer merkezlerinin başlangıç ve bitiş noktalarına konur.
1992 – 1993
15.45 – 17.45
Adana – Ankara karayolu
e. Birbirleriyle ilgili kavramlar arasına konur.
Türk – Alman ilişkileri
Beşiktaş – Real Madrid karşılaşması
9. Uzun Çizgi (-)
Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır, buna konuşma çizgisi de denir. Konuşmalarda kullanılır.
* Paris’ten gelen herkesin sorduğu sorular şunlardır:
– Opera’yı gördün mü?
– Concourte Meydanı’na gittin mi?
– Champ Elyess’te gezdin mi?
10. Tırnak İşareti (” “)
a. Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler, tırnak içinde alınır.
– Şair vatanı şöyle tarif ediyor:
“Bayrakları bayrak yapan, üstündeki kandır.
Toprak eğer uğrunda ölen varsa, vatandır.”
– “İstanbul üzerine dünyada bir şehir daha yoktur.” diyorlar.
UYARI: Tırnak içinde kullanılan işaret, dıştaki sözcükleri etkilemez.
b. Özel olarak belirtilmek istenen sözlerde kullanılır.
Son günlerde “açlık”, dünya gündeminden hiç düşmüyor.
c. Eser adları tırnak içinde verilebilir, fakat böyle bir durumda gelen ekler, tırnağın dışında yazılır.
Bu günün gençleri “Dar Kapı”yı okumalıdır.
11. Yay Ayraç (())
a. Cümleyle doğrudan ilgili olmayan açıklamalarda ve tarihlerde kullanılır.
Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözcüğünü çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için kendimizi göstermek için geziyoruz.
b. Tiyatro eserlerinde konuşmanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.
ihtiyar (yavaş yavaş kaymakam yaklaşır.) : – Ne oluyor beyefendi?
c. Bir yazının maddelerini göstermekte kullanılır.
a) 1)
b) 2)
c) 3)
d. Yabancı sözcüklerin okunuşu verileceği zaman kullanılır.
Shakespeare (Şekspir)
e. Doğum ve ölüm tarihi veya olayların tarihlerini belirtmek için kullanılır.
Atatürk (1881 – 1938)
12. Kesme İşareti ( ‘ )
a. Özel adlara gelen çekim ekleri kesmeyle ayrılır fakat yapım ekleri ayrılmaz.
Yunus Emre’yi, Cevat Emre’dir
b. Kısaltmalara gelen ekleri ayırmada kullanılır.
ABD’de, ODTÜ’ye TV’ye
c. Sayılara gelen ekleri ayırmada kullanılır.
2’nci, 5’inci
d. Harflerden sonra ek getirildiğinde kullanılır.
A’dan Z’ye
e. Bir cümleden birden fazla anlam çıkıyorsa, anlamı netleştirmek için kullanılır.
Adam elmas’ının izinsiz alınmasına kızdı.
Okuma Parçası
Bir gün insan virgülü kaybetti. O zaman zor cümlelerden korkar oldu ve basit ifadeler kullanmaya başladı. Cümleleri basitleşince düşünceleri de basitleşti. Sonra Ünlem işaretini kaybetti, alçak bir sesle ve ses tonunu değiştirmeden konuşmaya başladı. Artık ne bir şeye kızıyor ne de bir şeye seviniyordu. Hiçbir şey onda en ufak bir heyecan bile uyandırmıyordu. Bir süre sonra soru işaretini kaybetti ve soru sormaz oldu. Hiçbir şey onu ilgilendirmiyordu. Ne evren ne dünya ne de kendi apartmanı umrundaydı. Birkaç zaman sonra iki nokta üst üste işaretini kaybetti ve olayların nedenlerini başkalarına açıklamaktan vazgeçti. Ömrünün sonuna doğru elinde yalnız tırnak işaretleri kalmıştı. Kendine özgü tek düşüncesi yoktu. Son noktaya geldiğinde düşünmeyi ve konuşmayı unutmuş durumdaydı.
