19 Ekim 1939 tarihli Üçlü İttifak Antlaşması, Türkiye, Birleşik Krallık ve Fransa arasında imzalanmıştır. Bu antlaşma, II. Dünya Savaşı’nın başlamasından hemen sonra, savaşın etkilerinin Türkiye’yi ve bölgeyi nasıl etkileyebileceği endişeleriyle yapılmıştır. Antlaşmanın imzalanmasının temel nedenleri şunlardır:
- Türkiye’nin Güvenliği: Türkiye, II. Dünya Savaşı’nın başında tarafsız kalma politikası güdüyordu. Ancak, savaşın yayılması durumunda Türkiye’nin güvenliğini sağlama ihtiyacı doğdu. Türkiye, olası bir saldırıya karşı kendini koruma ve Batılı müttefiklerinin desteğini güvence altına almak istedi.
- Batılı Müttefiklerin Stratejik Çıkarları: Birleşik Krallık ve Fransa, Türkiye’nin stratejik konumunu göz önünde bulundurarak, Türkiye’nin tarafsızlığını ve güvenliğini sağlamak istiyordu. Türkiye’nin, Boğazlar ve Akdeniz’deki stratejik konumu, müttefiklerin bu bölgedeki çıkarlarını koruma açısından kritikti.
- Almanya ve Sovyetler Birliği Tehdidi: Türkiye, hem Nazi Almanyasının hem de Sovyetler Birliği’nin olası saldırılarına karşı bir güvence arayışındaydı. Bu antlaşma, Türkiye’yi bu tür tehditlere karşı koruma amacı güdüyordu.
- Doğu Akdeniz’deki Dengeler: Antlaşma, Doğu Akdeniz’de güç dengesini sağlamak için yapıldı. Türkiye’nin Batılı müttefiklerle iş birliği yapması, bölgedeki dengeyi korumaya yardımcı oldu.
Bu antlaşma, Türkiye’ye savaş süresince Batılı müttefikleriyle güvenlik konusunda iş birliği yapma imkânı tanımış ve Türkiye’nin II. Dünya Savaşı sırasında tarafsızlık politikasını sürdürmesine katkıda bulunmuştur. Ancak, Türkiye antlaşmanın getirdiği askeri yükümlülükleri yerine getirmekte dikkatli davranmış ve savaşa doğrudan katılmamıştır.
Moskova’da Türkiye ile SSCB arasında yapılan görüşmelerden bir sonuç çıkmayınca 19 Ekim 1939’da Ankara’da Türkiye, İngiltere ve Fransa arasında Karşılıklı Yardım Antlaşması imzalandı.
Antlaşma Türkiye’ye Avrupalı bir devletin saldırısı söz konusu olduğunda İngiltere ve Fransa ile etkin bir iş birliği şartını getiriyordu. Türkiye’nin bu sorumluluğu kendisine aynî ve maddi yardım yapıldığında geçerli hâle gelecekti. Ayrıca Türkiye antlaşmaya eklenen bir protokol ile kendisini SSCB ile savaşa girme zorunda bırakacak yükümlülüklerden muaf olacaktı.
1940’ta İtalya, İngiltere ve Fransa’ya savaş açınca Türkiye’nin üstlendiği yükümlülükler gündeme geldi. Ancak SSCB – Almanya yakınlığının devam ettiği bir dönemde Türkiye’nin Müttefik Devletlerin yanında savaşa katılması SSCB’nin tepkisine yol açabilirdi. Bu nedenle Türkiye, kendisine vaat edilen silah ve malzemenin verilmeyişini gerekçe göstererek savaşa katılmadı.
Bilgi: 1940 yılının sonlarında Balkanlarda artan Almanya l – SSCB rekabeti Türkiye – SSCB ilişkilerinde kısmen bir iyileşme sağlamıştır. Bu durumu değerlendirmek isteyen Türkiye, bölgedeki dengeleri koru maya yönelik bir birlik oluşturma çabası içerisine girmiş ancak istediği sonucu alamamıştır.
