• Osmanlılar, Kuruluş Dönemi’nden itibaren doğu ve batı yönünde genişlemiş, özellikle XVI. yüzyıldaki askerî ve siyasi faaliyetlerin sonucunda üç kıtaya yayılmış cihanşümul (evrensel) anlayışa sahip bir devlet hâline gelmiştir.
• XVI. yüzyılda Avrupa’da Kutsal Roma-German İmparatorluğu, Habsburgların iktidarında en geniş sınırlarına ulaşmıştır. Şarlken XVI. yüzyılda imparatorluğun başına geçtiğinde İtalya’nın büyük bir kısmı ile İspanya, Belçika, Hollanda, Almanya ve Avusturya’ya hâkim olmuştur.
• Yüzyıl Savaşları’ndan (1337 – 1453) sonra Valois Hanedanlığı idaresinde feodal yapısından sıyrılan Fransa, Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu’na rakip olmuştur.
• Memlûklular, XIII. yüzyıl sonunda Türk asıllı emirler tarafından Mısır’da kurularak Filistin, Suriye ve Hicaz’a hâkim olmuştur. Memlûkluların, tarihî ticaret yollarını kontrol etmeleri ve kutsal yerlerle birlikte halifeyi himayesi altında bulundurmaları diğer Müslüman devletlere göre ön plana çıkmalarını sağlamıştır.
• XVI. yüzyılın başında İran’da ortaya çıkan Safevi Devleti, Türkmen aşiretleri üzerinde etki oluşturarak Doğu Anadolu’yu hâkimiyeti altına almak istemiştir.

Osmanlılar Akdeniz’de

• İstanbul’un fethi Osmanlı Devleti’ne Karadeniz ve Doğu Akdeniz ticaretini kontrol etme imkanı sağlamıştır. Osmanlılar fetihten sonra Akdeniz ticaretinin kesintiye uğramadan devam etmesi için Venedik ve Ceneviz’e ticari imtiyazlar tanımışlardır.
• Osmanlı Devleti Akdeniz’de kalıcı bir egemenlik kurmayı amaçlamıştır. Bu doğrultuda Akdeniz’de fethettiği adalara Anadolu’dan Türk nüfusu iskân ettirmiştir.
• Osmanlılara bağlı hareket eden Türk denizciler Akdeniz adaları başta olmak üzere Cezayir, Tunus ve Trablus’ta üsler kurarak Akdeniz’de Türk hâkimiyetini sağlamışlardır.
• Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’deki hâkimiyetiyle güvenlik artmış ve korsanlık faaliyetleri azalmıştır.

Preveze Deniz Savaşı (1538)

Kanuni ile Şarlken arasında Akdeniz’e egemen olma mücadelesi de yaşanmıştır. Özellikle Barbaros Hayrettin Paşa’nın kaptanıderya olmasından sonra Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’deki varlığı güç kazanmıştır. Bu dönemde taraflar arasında önemli deniz savaşları yapılmıştır. 27 Eylül 1538’de gerçekleşen Preveze Deniz Savaşı Akdeniz’e egemen olacak gücü belirlemiştir.

122 gemi ve yirmi bin askerden oluşan Barbaros Hayreddin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması, 308 gemi ve elli beş bin askerden oluşan Andrea Doria komutasındaki Haçlı donanmasına Preveze önlerinde taarruz ederek ağır kayıplar verdirmiştir. Bu zafer sonrasında Akdeniz’de Türk hakimiyeti başlamıştır.

Coğrafi Keşiflerin Etkileri

Avrupalı denizciler tarafından gerçekleştirilen ve XV. yüzyılın ortalarından XVI. yüzyılın sonlarına kadar süren Coğrafi Keşifler, dünyanın jeopolitik ve ekonomik dengesini değiştirmiştir. Eski ve Yeni Dünya olarak ikiye ayırmıştır. Bu süreçte Avrupalılar; Amerika, Asya, Afrika ve Uzak Doğu’nun birçok bölgesine keşif yolculukları gerçekleştirmiştir.

Coğrafi Keşiflerin Nedenleri

• Akdeniz’e hâkim olan Osmanlıların Doğu ticaret yollarını kontrol altına alması nedeniyle Avrupalıların yeni ticaret yolları arayışına girmesi
• Avrupalıların ihtiyaç duydukları mallara doğrudan ulaşma isteği
• Avrupalıların keşfedilen yerlerdeki değerli madenlere sahip olma arzusu
• Gelirlerini artırmak ve zenginliğe ulaşmak isteyen Avrupalı kralların keşif hareketlerini desteklemesi
• Avrupa’nın XVI. yüzyılda tek güç olan Osmanlı Devleti’ne karşı meydan okuma isteği
• Batı’da coğrafya ile denizcilik bilgisinin artması, cesur gemicilerin yetişmesi ve gemicilik teknolojisinin gelişmesi
• Avrupalıların Hristiyanlığı yaymak istemesi

Coğrafi Keşiflerin Sonuçları

• Coğrafi Keşifler; Avrupa, Asya ve Afrika’da hayatın her alanında büyük değişimlere neden olmuştur.
• Keşifler sonucunda yeni ticaret yollarının bulunması ve yeni ticaret merkezlerinin ortaya çıkması, stratejik dengeleri değiştirmiştir.
• Avrupalılar Coğrafi Keşifler sayesinde Türklere bağımlı olmaksızın ticaret yapabilme imkanı kazanmışlardır.
• Avrupalılar keşfettikleri yerlerdeki yeni ürünleri insan kaynaklarını Avrupa’ya taşımışlar, ihtiyaç duydukları pek çok ürünü hiçbir vergi ödemeden temin etmişlerdir.
• Coğrafi Keşifler Avrupa’nın önemli miktarda sermaye elde etmesini sağlayarak Sanayi Devrimi’ne giden süreci başlatmıştır.
• Keşifler sonunda Orta Çağın skolastik düşünce yapısının değişmeye başlaması yeni bir iktisat anlayışını getirmiştir. Bu yeni iktisat anlayışıyla zenginleşen Avrupa’da Rönesans ve Reform hareketlerini başlatan düşünce yapısı ortaya çıkmıştır.
• Burjuva sınıfı toplumsal ve ekonomik bir sınıf olarak önem kazanmıştır.
• Avrupalı devletler, sömürgeciliğe yönelmiş ve İspanya, Portekiz gibi sömürge imparatorlukları kurulmuştur.
• Avrupa’nın Atlantik sahillerinde yer alan limanları giderek önem kazanmış ve bu limanlar süratle gelişmiştir.

Bilgi: Coğrafi Keşifler sonunda Akdeniz ticareti bir süre sarsıntı geçirmesine rağmen yine de önemini korumuştur.

• Keşfedilen yeni kıtalardaki İnka ve Aztek gibi eski medeniyetler imha ve talan edilmiştir.
• Coğrafi Keşifler’le birlikte patates, domates, mısır, fasulye, kakao, vanilya ve tütün gibi ürünler Akdeniz dünyasına girmiştir.

Bilgi: Keşfedilen yerlerdeki sebze ve meyvelerin Eski Dünya’yı kapsayacak biçimde yayılması, insanların beslenme düzeninde, ekonomik koşullarında, günlük alışkanlıklarında, vücut dirençlerinin artmasında ve davranışlarında yeni gelişmelere ortam hazırlamıştır. Yeni ürünlerle birlikte yaşanan gelişmeler ve Avrupa’da ortaya çıkan refah ortamı, nüfusun artmasını sağlamıştır.

• Coğrafi Keşifler, Osmanlı’yı ekonomik yönden çökertmemiş ancak Avrupa’nın ekonomik sıçramasına zemin hazırlayarak Osmanlı’nın Batı karşısında geri kalmasını başlatmıştır.