İlk siyasi oluşumlarda, devlet ve toplum hayatını düzenleyen örf, adet ve gelenek adı verilen kurallar ortaya çıkmıştır. Zamanla sistemli hale gelen bu kurallar yazıya geçirilmiştir. Devlet ve toplum hayatı geliştikçe hukuk kuralları da gelişmiştir. Başlangıçta yalnız devlet vatandaş ilişkilerini düzenleyen kurallara zamanla aile, miras, borç, vakıf, ticaret, din gibi konular da eklenmiştir.

Roma Hukuku

12 Levha Kanunları

• Roma’nın giderek genişlemesi toplumsal düzenin bozulmasına neden olmuştur. Patricilerin zenginleşmesine karşın pleplerin ve köylülerin yoksullaşması sınıflar arasında çatışmalara yol açmıştır.
• Sınıf çatışmalarını önlemek amacıyla kanunlar yeniden düzenlenerek ilk defa yazılı hale getirilmiştir.
• Roma’nın yazılı hukuk sisteminin ilk basamağı “12 Levha Kanunları”dır.
• 12 Levha Kanunları ile Roma halkının görev ve sorumlulukları, halk arasındaki ilişkiler gibi pek çok konuya açıklık getirilmiştir.
• Roma hukuku, bugünkü Avrupa ülkelerinde uygulanan hukuk sisteminin temelini oluşturmuştur.

Jüstinianus Kanunları

• Doğu Roma (Bizans) imparatoru Justinianus (527-565) Roma kanunlarını toplayarak çağın ve toplumun ihtiyaçlarına göre yeniden düzenlemiştir.
• Justinianus’un hazırlattığı kanun maddeleri somut örneklerle anlatılmış, ayrıca ilk defa kamu ve özel hukuk ayrımı yapılmıştır.
• Justinianus Kanunları’nın aile, kişi ve miras hukuku konularındaki düzenlemeleri, günümüz medeni hukukunun temelini oluşturmuştur.
• Justinianus’un suç ve ceza sisteminde suçluyu arındırma, iyileştirme ve korkutma amacı vardır. Suçluları hapsetme yerine manastırlara kapatma yoluna başvurulmuştur.
• Suçun mahiyetine göre suçlulara, taş ocaklarında ve madenlerde çalışma ve sürgün cezası da verilmiştir.
• Adam öldürme gibi suçlarda ise sürgün, servete el koyma gibi cezalar uygulanmıştır.

Moğol Yasaları

• Moğollarda hukuk ve askerlik işlerini düzenleyen kanunlara “Cengiz Han Yasası” veya “Büyük Yasa” denilmiştir.
• Cengiz Han Yasası, Türk ve Moğol törelerinin yazılı hale getirilerek düzenlenmiş şeklidir. Oldukça sert hükümler içermektedir.
• Otuz üç defter halinde düzenlendiği varsayılan bu yasalar, İslamiyet’i kabul eden Moğol hanedanları tarafından da uygulanmıştır.

Hukukun Önemi

• Devlet ve toplum hayatının düzenli işlemesi için hukuk sistemi şarttır.
• Hukuk kurallarına uyulmaması devlet ve toplum düzeninin bozulmasına yol açar. Bu nedenle toplumların çoğu herkesin bilmesi ve uyması için hukuk kurallarını yazılı hale getirmiştir.
• Hükümdarlar, düzeni sağlamaya çalışırken kendi topluluklarının, kültür ve gelişmişlik düzeyleri ile sosyal yapılarına göre hukuk kurallarını şekillendirmiştir.
• Hukuk kurallarının farklı toplumların katkısı ile sürekli yenilenmesi ve geliştirilmesi sonucunda evrensel hukuk ilkeleri doğmuştur. Ancak bu kanunlar tüm toplumlar tarafından aynı şekilde uygulanmamıştır.