KALP

Kalp, göğüs boşluğunun merkezinde iki akciğer arasında bulunur. Yaklaşık olarak yumruk büyüklüğünde kan pompalama görevini üstlenmiş organdır. Kalp kasılıp gevşeme hareketleri yapıp kanın vücut içinde dolaşımını sağlar.

İnsan kalbi iki kulakçık (atrium) ve iki karıncık (ventrikül) olmak üzere dört odacıktan oluşur.

Kalbin Yapısı

Kalp içten dışa doğru endokard, miyokard ve perikard olmak üzere üç tabakadan oluşur.

a) Endokard

• Bir katlı yassı epitel dokudan oluşur.
• Kan damarları içermez.
• Kalbin iç yüzeyini saran astar gibidir. Kanın akışını kolaylaştırır.

b) Miyokard

• Miyofibrillere sahiptir.
• Kalp kasını içerir.
• Kalp kasının yapısı çizgili kasa benzer. Fakat çalışması düz kas gibidir.
• Otonom sinirlerle denetlenir. İstem dışı çalışır.
• Aorttan çıkan damarlar miyokard içinde kalbi besleyen koroner kılcal damarlara ayrılırlar.
• His demetleri içerir.

Not: Sol karıncıktaki miyokard, sağ karıncıktan daha kalındır. Çünkü büyük dolaşım için gerekli basınç buradan ayarlanır.

c) Perikard

• Kalbin dışını saran çift katlı zardır.
• Fibröz bağ dokudan oluşmuştur.
• Bu çift zar arasında bulunan kaygan sıvı aşınmayı engeller.

İnsan kalbinde kirli ve temiz kan birbirine karışmaz. Çünkü karıncıklar tam perdeyle ikiye ayrılmıştır.

Kalbin sağ tarafında; sağ kulakçık ve sağ karıncık vardır. Buralarda kirli kan bulunur. Sağ kulakçık ve sağ karıncık arasında üçlü (triküspit) kapakçık bulunur.
Sağ kulakçığa, vücudun üst tarafındaki kirli kanı getiren üst ana toplardamar ile alt tarafındaki kirli kanı getiren alt ana toplardamar açılır.
Sağ karıncıktan, kirli kanı temizlenmek üzere akciğere götüren akciğer atardamarı çıkar.

Kalbin sol tarafında; sol kulakçık ve sol karıncık vardır. Buralarda temiz kan bulunur. Sol kulakçık ve sol karıncık arasında ikili (mitral = biküspit) kapakçık bulunur.
Sol kulakçığa, akciğerde temizlenen kanı getiren akciğer toplardamarı dört kol hâlinde açılır.
Sol karıncıktan, aort atardamarı çıkar.

• Kulakçıklarla karıncıklar arasındaki kapakçıklar karıncıklara doğru tek yönlü açılır. Kalp iplikleri adı verilen sağlam yapılı kaslarla karıncıkların duvarına bağlanmıştır.
  Doğuştan ya da sonradan oluşan iltihabi bir hastalık sonucu kalpteki kanın geri dönmesini engelleyen kapakçıklardaki bozukluklar, kanın bir bölümünün ters yönde ilerlemesine neden olur. Bu duruma üfürüm adı verilir.
• Kanı kalpten çıkaran damarlar atardamar, kanı kalbe getiren damarlar da toplardamar olarak adlandırılır.
• Karıncıklardan çıkan atardamar ağzında da tek yönlü açılan yarım ay şeklinde 3 lü kapakçık (semilunar) bulunur ve üste doğru açılır.

Kalbin Çalışması

Kalbin kasılmasına sistol, gevşemesine diastol denir. Kalpte kulakçıklarla karıncıkların kasılmaları birbirlerine zıt olarak gerçekleşir (antagonist). Buna göre kulakçıklar kasılırken, karıncıklar gevşer; karıncıklar kasılırken de kulakçıklar gevşer.

Kalbin çalışması otonom sinirlerle denetlenir. Otonom sinir sisteminden kalbe uzanan sinir lifleri kalbin atışını hızlandırıp yavaşlatabilir. Kalp kasının özelleşmesi ile oluşan sinoatrial (SA) ve atrioventriküler (AV) düğmeleri kalbin kendi uyartısını oluşturabilir. Bu düğmeler kalbin kendi ritmini düzenler. Otonom sinirlerden salgılanan nöradrenalin ve asetil kolin hormonu sinoatrial düğümü (SA) uyarır.

SA düğümü sağ kulakçığın üst ve arka duvarında yer alan özelleşmiş kas fibrillerinden meydana gelir. Kas fibrilleri kulakçıklardan karıncıklara doğru uzanır.

İlk kasılma sinoatrial düğümün uyarılması ile başlar. Otonom sinir sistemi tarafından uyarılan SA düğümü ile kulakçıklar kasılır. SA kalp atışını başlatır, kasılma ritmini denetler. SA düğümünden yayılan uyartılar, fibrillerle atrioventriküler düğümü (AV) uyarır.

AV düğümü kalbin arka duvarında iki karıncık arasında bulunur. AV düğümü özelleşmiş his demeti denilen fibrillerden meydana gelmiştir. His demetleri karıncıkların duvarında dallanarak purkinje liflerini oluşturur. AV düğümünün uyarılması ile uyartılar düğümden fibrillere geçerek karıncıklar kasılır. Uyartılar AV düğümünden his demetleriyle karıncıklara iletilirler.

Kalp atışı 0,85 sn sürer.
0,15 sn —> kulakçıklar kasılır,
0,30 sı1 —> karıncıklar kasılır,
0,40 sı1 —> kalp dinlenir.

Karıncıkların kasılması sonucunda kanın atardamarlara geçmesiyle atardamarların duvarında gerilme olur. Her seferinde gerçekleşen bu ritmik  erilmelere nabız denir. Sağlıklı bir insanda dakikada 60 – 80 kez hissedilir. Kalp atışları arasındaki sürenin düzensizleşmesine aritmi denir.

Her kalp atışı ile kalpten 70 ml kan pompalanır. Kalpten pompalanan kanın atardamar çeperine yaptığı basınca ise tansiyon denir.

Sağlıklı bir insanda karıncık kasılma basıncı 120 mm Hg (büyük tansiyon) gevşeme basıncı 80 mm Hg’dir (küçük tansiyon).

Kalbin Çalışma Hızını Etkileyen Faktörler

1. Otonom Sinirler

Otonom sinir sisteminde yayılan uyarılar hormon salgılanmasını sağlayarak kalp atışını hızlandırır veya yavaşlatır.

2. Hormonlar

Korku ve heyecan durumlarında böbrek üstü bezlerinden salgılanan adrenalin ve nöradrenalin hormonları kalp atış hızını artırır, kan şekerini yükseltir, kan basıncını artırır, solunum hızını artırır, kan damarlarını daraltır. Tiroit bezinden salgılanan tiroksin hormonu kalp atış hızını artırır. Otonom sinirlerden salgılanan asetilkolin ise kalp atışını yavaşlatır.

3. Kanda Karbondioksit Artışı

Karbondioksit kandaki pH’yi düşürerek omurilik soğanını uyarır. Bu da kalp atış hızını artırır.

4. Sıcaklık Artışı

Sıcaklık artışı SA düğümünü uyardığından kalp atış hızını artırır.

5. Kimyasal Maddeler

Nikotin, kafein, çay vb. kimyasal maddeler kalp atış hızını düzensizleştirir ve artırırlar.

İnsan dolaşım sisteminde kalbin kanı vücuda pompalaması sonucu iki tip dolaşım görülür :

BÜYÜK KAN DOLAŞIMI

Sol karıncık —> aort —> vücut damarları —> kirli kan —> üst ve alt ana toplardamar —> sağ kulakçık

• Sol karıncıktan çıkan aort atardamarı sola doğru bir yay çizerek ikiye ayrılır.
• Üste giden damar baş ve kollara, alta ayrılan damar bir çok yarı damarla mide, karaciğer, pankreas, bağırsak gibi iç organlara ve bacaklara yayılır.
• Madde alışverişi kılcal damarlar ile doku hücreleri arasında olur. Kirli karı, kılcallardan toplardamarlara iletilir.
• Vücudun alt tarafından gelen kirli kan alt ana toplardamarla üst tarafından gelen k kan üst ana toplardamarla kalbin sağ kulakçığına dökülür.

KÜÇÜK KAN DOLAŞIMI

Sağ karıncık —> akciğer atardamarı —> akciğerler —> temiz kan —> akciğer toplardamarı —> sol kulakçık

• Sağ karıncıktaki kirli karı akciğer atardamarı ile kalpten akciğerlere pompalanır.
• Akciğer atardamarı kalpten çıktıktan sonra ikiye ayrılır. Sağ ile sol akciğere kollar gönderir.
• Akciğerde temizlenen kan her akciğerden ikişer tane olmak üzere dört akciğer toplardamarı ile kalbin sol kulakçığına döner.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Konu: Kalp; Yapısı ve Çalışması

1. Kalbin yapısında bulunan odacıklar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Atriyumlar, kanı kalpten uzaklaştıran odacıklardır.
B) Ventriküller, kanı kalbe getiren odacıklardır.
C) Sol ventrikül, sağ ventrikülden daha kaslı bir yapıya sahiptir.
D) Sağ atriyumda oksijen bakımından zengin kan bulunur.

Çözüm:
Kalpte dört odacık bulunur: sağ atriyum, sol atriyum, sağ ventrikül ve sol ventrikül. Atriyumlar kanı toplarken, ventriküller kanı pompalar. Sol ventrikül, vücuda kan pompaladığı için sağ ventrikülden daha kaslıdır. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

---

2. Kalpteki kan akışı sırasında sırasıyla hangi yapılar izlenir?
A) Sağ atriyum → Sağ ventrikül → Akciğer → Sol atriyum → Sol ventrikül → Aort
B) Sol atriyum → Sağ ventrikül → Akciğer → Sağ atriyum → Sol ventrikül → Aort
C) Sağ ventrikül → Sağ atriyum → Akciğer → Sol ventrikül → Sol atriyum → Aort
D) Aort → Sol ventrikül → Sağ atriyum → Sağ ventrikül → Akciğer

Çözüm:
Kalpte kan akışı şu şekilde gerçekleşir:

1. Vücuttan gelen oksijence fakir kan sağ atriyuma gelir.
2. Sağ atriyumdan sağ ventriküle geçer.
3. Sağ ventrikülden akciğerlere pompalanır.
4. Akciğerlerde oksijenlenen kan sol atriyuma gelir.
5. Sol atriyumdan sol ventriküle geçer.
6. Sol ventrikülden aorta pompalanarak tüm vücuda yayılır.
   Bu yüzden doğru cevap A şıkkıdır.

---

3. Kalpteki kapakçıkların işlevi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Kalbin sadece sol tarafında kapakçıklar bulunur.
B) Kalp kapakçıkları, kanın geri akmasını engeller.
C) Kalp kapakçıkları kasılıp gevşeyerek kanı pompalar.
D) Kapakçıklar, kanın hızını artırmak için görev yapar.

Çözüm:
Kalpte bulunan kapakçıklar (triküspit, biküspit ve yarımay kapakçıkları), kanın tek yönlü hareket etmesini sağlar ve geri kaçmasını engeller. Kalbin her iki tarafında da kapakçıklar bulunur. Kasılıp gevşeme işlevi kalp kaslarına aittir. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

---

4. Bir kişinin kalbinin dakikada 75 kez attığı ve her atımda 70 mL kan pompaladığı bilinmektedir. Buna göre, bu kişinin kalbinin dakikada pompaladığı toplam kan miktarı kaç mL’dir?
A) 3500
B) 4900
C) 5250
D) 6000

Çözüm:
Kalbin dakikada pompaladığı kan miktarı şu formülle hesaplanır:
Kalp atım sayısı × Atım başına pompalanan kan miktarı
75 × 70 = 5250 mL
Bu yüzden doğru cevap C şıkkıdır.

---

5. Kalbin çalışması ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Kalbin çalışmasını sinirsel ve hormonal faktörler etkiler.
B) Kalp, istemsiz çalışan bir kastır.
C) Kalbin çalışması sırasında sadece oksijenli solunum gerçekleşir.
D) Kalbin atım hızı, fiziksel aktiviteye bağlı olarak değişebilir.

Çözüm:
Kalp, istemsiz çalışan bir kastır ve otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir. Kalbin çalışma hızı, hormonlar (adrenalin vb.) ve fiziksel aktivite gibi faktörlerden etkilenir. Ancak kalp hücreleri, yeterli oksijen sağlanamadığında laktik asit fermantasyonu yaparak çalışmaya devam edebilir. Bu yüzden C şıkkındaki ifade yanlıştır ve doğru cevap C şıkkıdır.