Avrasya ile Arabistan ve Afrika levhaları arasında sıkışan (Harita 1.2) Türkiye arazisinde önemli ölçüde enerji birikmektedir. Bu enerji, depremlerle açığa çıkmaktadır. Bu nedenle ülkemiz dünyada depremlerin sıklıkla görüldüğü arazilerden biridir. Ülkemizdeki birinci derecede deprem alanları, aynı zamanda faylara paralel olarak üç kuşak hâlinde uzanmaktadır. Kuzey Anadolu fay kuşağı, ülkemizdeki en uzun fay hattını ve bu hattın çevresini oluşturmaktadır. Yaklaşık 1400 km uzunluğunda olan bu hat, Saroz Körfezi’nden başlar; Marmara Denizi, Adapazarı, Düzce, Bolu, Çankırı, Erzincan ve Erzurum üzerinden doğuya uzanır. Ülkemizde görülen yıkıcı depremlerin yarısından fazlası bu kuşakta gerçekleşmiştir. Kuzey Anadolu fay hattı, Kuzey Amerika’da yer alan San Andreas fayı gibi, yeryüzünde en çok deprem üreten yanal atımlı faylardan biridir.

Yeryüzü her yerde farklı özellikteki şekillerden oluşmaktadır. Bazı yerlerde sıradağlar, bazı yerlerde ise tek dağlar görülür. Farklı yükseklikte geniş düzlükler bulunduğu gibi bazı yerler çukurlardan oluşmaktadır. Yer kabuğunun yüzeyini oluşturan bu şekillerin tamamına yer şekilleri denir. Yer şekilleri iç ve dış kuvvetlerin etkileşimi sonucunda oluşmaktadır (Fotoğraf 1.5). Kaynağını yerin iç kısımlarından alan kuvvetlere iç kuvvetler denir. İç kuvvetleri oluşturan olaylar, mantodaki konveksiyonel akımlardan doğmaktadır. Dünya’nın iç kısmının yüksek sıcaklıkta olması ve mantodaki konveksiyonel akımlara bağlı olarak yer kabuğunun hareket hâlinde olduğunu öğrenmiştik. Bu hareketler bazen geniş alanlarda etkili olurken bazen de dar bir alanda etkili olmaktadır. Örneğin Amerika Kıtası’nın batısı boyunca uzanan sıradağlar da Karapınar yakınlarında dar bir alan kaplayan Acıgöl maarı da aynı iç kuvvetlerin etkisiyle oluşmuştur. İç kuvvetler epirojenez, orojenez, volkanizma ve deprem olmak üzere dört grupta incelenir (Şema 1.1).

Soru: Türkiye topraklarında rüzgâr erozyonu özellikle iç bölgelerde etkilidir. Buna göre aşağıdaki toprak türlerinden hangisinin yaygın olarak görüldüğü bir alanda rüzgâr erozyonu daha etkilidir?
A) Kahverengi bozkır toprakları
B) Terra rossalar
C) Podzol topraklar
D) Çernozyomlar
E) Kahverengi orman toprakları

Soru: Türkiye’de görülen toprak türleriyle bu topraklarda yaygın olarak yetiştirilen tarım ürünleri aşağıdakilerin hangisinde yanlış eşleştirilmiştir?
A) Terra rossalar-Turunçgiller
B) Bozkır topraklar-Çay
C) Alüvyal topraklar-Şeker pancarı
D) Regosol topraklar-Patates
E) Kahverengi orman toprakları-Fındık