İyon-İndüklenmiş Dipol Etkileşimi, iyonların apolar moleküllerle etkileşime girmesi sonucu ortaya çıkan zayıf bir moleküller arası kuvvettir. Bu etkileşim, iyonun, apolar bir molekülün elektron dağılımını bozarak geçici bir dipol oluşturmasıyla meydana gelir. 9. sınıf kimya müfredatında bu etkileşim, iyonik bileşiklerin apolar ortamlarla nasıl etkileştiğini anlamak açısından önemlidir.
İyon – İndüklenmiş Dipol Etkileşimi
Anyon veya katyon, apolar bir moleküle ya da soy gaz atomuna yeterince yaklaştığında, bu moleküldeki elektrik yüklerinin dengeli dağılımı bozulur. Apolar molekül, iyonun elektriksel alanı nedeniyle kutuplaşır ve molekülün iyonun yakınına gelen kısmı zıt yükle yüklenir. Yani, apolar molekülün anyona yakın olan kısmı kısmen artı (δ⁺), katyona yakın olan kısmı ise kısmen eksi (δ⁻) yükle yüklenir. Bu etkileşim, iyon – indüklenmiş dipol etkileşimi olarak adlandırılır.
Bu etkileşim türü, özellikle iyonik bileşiklerin apolar çözücülerde çözünmesi sırasında önemli bir rol oynar. Örneğin, Na⁺ ve Cl⁻ iyonlarının, apolar bir çözücüde (örneğin CCl₄) çözünürken indüklenmiş dipol oluşturması bu etkileşim türüne örnektir. Ayrıca, iyon – indüklenmiş dipol etkileşimleri genellikle zayıftır ve sıcaklık arttıkça bu etkileşimlerin kuvveti azalır. Bunun nedeni, moleküllerin daha hızlı hareket etmesi ve kutuplaşmanın daha az etkili olmasıdır.
Bu etkileşim, polar çözücülerdeki iyon – dipol etkileşimleri kadar güçlü değildir, ancak kimyasal çözücülerin seçiminde ve çözücü-karışım dengelerinde dikkate alınması gereken bir kuvvettir.
Aynı zamanda, iyon – indüklenmiş dipol etkileşimlerinin etkisi, molekülün polarize olabilme kapasitesine, yani polarizabiliteye bağlıdır. Büyük ve dağılabilen elektron bulutuna sahip moleküller, iyonların etkisi altında daha kolay kutuplaşır, bu da etkileşimlerin daha güçlü olmasına yol açar. Bu nedenle, iyot (I₂) gibi büyük moleküller bu etkileşimi daha güçlü bir şekilde gösterebilir.
Çözümlü Örnek Sorular
Soru 1
İyon-indüklenmiş dipol etkileşimi hangi iki tür molekül arasında oluşur?
A) İki iyon
B) İyon ve polar molekül
C) İyon ve apolar molekül
D) İki polar molekül
Çözüm:
İyon-indüklenmiş dipol etkileşimi, bir iyonun apolar bir molekülü geçici olarak dipol haline getirmesiyle oluşur.
Doğru cevap: C
Soru 2
Aşağıdaki örneklerden hangisi iyon-indüklenmiş dipol etkileşimine örnektir?
A) Na+ ve H2O
B) Cl− ve O2
C) HCl ve O2
D) NH3 ve CH4
Çözüm:
Cl− iyonu apolar olan O2 molekülünü geçici olarak dipol haline getirebilir, bu da iyon-indüklenmiş dipol etkileşimidir.
Doğru cevap: B
Soru 3
İyon-indüklenmiş dipol etkileşimlerinin kuvveti hangi faktörlere bağlıdır?
A) İyonun yükü
B) Apolar molekülün boyutu
C) Moleküller arası mesafe
D) Yukarıdakilerin hepsi
Çözüm:
İyon-indüklenmiş dipol etkileşimlerinin kuvveti, iyonun yüküne, apolar molekülün boyutuna ve moleküller arası mesafeye bağlıdır.
Doğru cevap: D
Soru 4
İyon-indüklenmiş dipol etkileşiminin en güçlü olduğu durum hangisidir?
A) İyon yükünün büyük olduğu durumlarda
B) Apolar molekülün küçük olduğu durumlarda
C) Moleküller arası mesafenin büyük olduğu durumlarda
D) Polaritenin zayıf olduğu moleküller arasında
Çözüm:
İyon yükü ne kadar büyükse, apolar molekülde indüklenen dipol de o kadar güçlü olur. Bu nedenle iyon yükü büyükse, etkileşim daha güçlüdür.
Doğru cevap: A
Soru 5
Aşağıdakilerden hangisi iyon-indüklenmiş dipol etkileşimi ile açıklanabilir?
A) Na+ iyonunun apolar bir gaz üzerinde dipol oluşturması
B) HCl molekülünün O2 ile etkileşimi
C) H2O’nun buharlaşması
D) İki iyonik bileşik arasındaki çekim
Çözüm:
Na+ gibi bir iyon, apolar bir gaz üzerinde geçici dipol oluşturabilir ve bu, iyon-indüklenmiş dipol etkileşimiyle açıklanabilir.
Doğru cevap: A
