İstiare, bir varlığı veya kavramı başka bir varlık ya da kavram yerine kullanarak yapılan bir söz sanatıdır. İstiarede, tam bir benzetme yapılmaz; benzetme ögelerinden sadece biri kullanılarak (benzetilen ya da benzeyen) anlam zenginleştirilir. İstiare, ifade gücünü artırarak anlatımı daha çarpıcı hâle getirir.

Asıl anlamı birinden bir şeyi ödünç isteyip almak olan istiare, bir kelimeye aralarındaki benzerlik sebebiyle temel anlamının dışında yeni bir anlam vermektir. İstiarenin temelinde teşbih vardır. Teşbihin iki temel unsurundan benzeyen ve kendisine benzetilenin birinin doğrudan ya da dolaylı olarak söylenerek kaldırılan kısmının kastedilmesiyle istiare meydana gelir. Diğer bir deyişle istiare, kısaltılmış bir teşbihtir. İstiareye konu olan kelimenin ya da cümlenin gerçek anlamının veya bu kelime veya cümlenin gösterdiği ilk anlamın anlaşılmasını engelleyen bir ipucu bulunur.

Teşbihle İstiare Farkı

“Kardeşi tilki gibi kurnaz biridir.” cümlesinde benzetme vardır.
Benzeyen: kardeş
Kendisine benzetilen: tilki
Benzetme edatı: gibi
Benzetme yönü: kurnazlık
Ama biz bu benzetmede iki temel ögeden birini, kardeş sözcüğünü, çıkardığımızda istiare sanatı oluşur.

“Ona dikkat et, çok tilkidir, seni aldatabilir.” cümlesinde bir kişi tilkiye benzetilmiş ama benzeyen (insan) söylenmemiş sadece kendisine benzetilen (tilki) söylenmiş, böylece istiare yapılmıştır.

İstiare için şu şartların alması gerekir:

• İstiare yapılan sözcüğün gerçek anlamının dışında kullanılması gerekir.
• Şiirde istiareyi oluşturan sözcüğün gerçek anlamda kullanılmasını engelleyen ipucu söz mutlaka bulunmalıdır.
• İstiare benzetmeye dayalı bir sanattır. Bu nedenle istiare yapılan sözcüğün benzetme amacının olması gerekir.

Her sabah başka bahar olsa da ben usandım
Uğramam bahçelerin semtine gülden yandım
Bu dizelerde “gül” sözcüğü ile istiare yapılmıştır. Çünkü şair, sevgilisini “gül”e benzetmiş ama benzeyen durumundaki “sevgilisi” sözcüğünü söylememiştir.
Benzeyen: sevgili (söylenmemiş)
Kendisine benzetilen: gül (söylenmiş)

Sadece kendisine benzetilen söylendiği için burada istiare yapılmıştır. Ayrıca dizelerde “yandım” ifadesi “gül” sözcüğünün gerçek anlamı ile kullanılmasını engellemektedir.

Açık istiare: Sadece kendisine benzetilenle yapılan istiaredir.

“Akşamın kızıllığı Uludağ eteklerinde al ipek gibidir bu akşam.”
Bu cümlede benzeyen “akşamın kızıllığı”, kendisine benzetilen ise “al ipek” sözleridir. Görüldüğü gibi bu cümlede benzetme vardır. Bu iki temel unsurdan benzeyeni çıkardığımızda:

Uludağ etekleri al ipekten bu akşam
Düştü yeşil ovaya kubbelerin gölgesi
Bu dizede benzeyen “akşamın kızıllığı” sözü söylenmemiş, yalnızca kendisine benzetilen “al ipekten” sözü kullanılmıştır. Sadece kendisine benzetilen söylendiği için bu dizede açık istiare vardır.

“Yaralı aslan gibi kükredi.”

• Burada “aslan” benzetilen olarak kullanılmıştır. Benzeyen (örneğin insan) belirtilmemiştir, sadece “aslan” sözcüğü ile aslanın gücü kastedilmiştir.

“O, hayatın sillesini yemiş bir ağaç gibi kırılmıştı.”

• “Ağaç” benzetilen olarak kullanılmıştır, ancak benzeyen yani insan belirtilmemiştir. Burada insanın hayattaki zorluklara karşı dayanıksız hâli “ağaç” ile ifade edilmiştir.

Kapalı istiare: Sadece benzeyenle yapılan istiaredir.

Yaldızlı perçemlerin ıslandıkça uzuyor
Yalnızlık damla damla şakağından sızıyor
Bu dizelerde “yalnızlık”, “suya” ya da “tere” benzetilmiştir. Ancak kendisine benzetilen “su ya da ter” söylenmemiş, özelliği olan “damlamak” söylenmiş, böylece kapalı istiare yapılmıştır.

“Dişlerini sıkıp bu zorlukları atlatmalıydı.”

• “Dişlerini sıkmak” ifadesi mecaz anlamda kullanılmıştır ve sabırlı olmak anlamına gelir. Burada asıl anlatılmak istenen sabırlı bir insan davranışıdır, fakat benzetilen belirtilmemiştir.

“Gözleri çakmak çakmak parladı.”

• “Çakmak çakmak” ifadesiyle insanın öfkelendiği ya da bir şey karşısında heyecanlandığı kastedilmektedir. Burada gözlerin bir çakmak gibi parlaması, benzetilen nesne belirtilmeden anlatılmıştır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1
Aşağıdaki dizelerden hangisinde kapalı istiare kullanılmıştır?

A) Gölgesinde mevsimler eskir bu çınarın.
B) Gökyüzünü ateş renkleriyle boyadı günbatımı.
C) Binlerce yıldız gülümser bana.
D) Ağacın dalları göğe açılır her baharda.
E) Rüzgârın öfkesi etrafı yıktı.

Cevap: A
A seçeneğinde “çınar” kelimesi, bir varlığı sembolize eder ancak o varlık açıkça belirtilmemiştir.

---

Soru 2
Aşağıdaki örneklerden hangisi açık istiareye örnektir?

A) Aslan, düşmanına saldırdı.
B) Gölgesi bile korkutur herkesi.
C) Deniz gibi dalgalandı saçları.
D) Çiçek açtı gözleri mutlulukla.
E) Yıldız gözlü çocuklar geçiyor buradan.

Cevap: C
“Deniz gibi dalgalandı” ifadesinde benzetme yalnızca “deniz” ile yapılmıştır ve diğer ögeler kullanılmamıştır. Bu bir açık istiaredir.

---

Soru 3
“Gözlerin bir gök, yıldızlar dolu” cümlesinde hangi tür istiare kullanılmıştır?

A) Açık İstiare
B) Kapalı İstiare
C) Teşhis
D) Mecaz-ı Mürsel
E) Kinaye

Cevap: A
Açık istiarede sadece benzetilen kullanılır. Burada gözler gökyüzüne benzetilmiş, dolayısıyla açık istiare vardır.

---

Soru 4
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde kapalı istiare kullanılmıştır?

A) Suların dansı geceyi süslüyordu.
B) Kır çiçekleri arasından yürüyordu.
C) Yapraklar, ağacın kanatları gibiydi.
D) Çocuklar, küçük melekler gibi uyuyordu.
E) Güneş battı, gökyüzü hüzünlendi.

Cevap: E
“Gökyüzü hüzünlendi” ifadesinde gökyüzüne insan duygusu yüklenmiş, dolayısıyla kapalı istiare vardır.

---

Soru 5
Aşağıdaki dizelerden hangisi açık istiareye örnek oluşturur?

A) “Sarı yapraklar savrulurken bir ömrün sonbaharında.”
B) “Bülbüller güllere şarkı söylüyor.”
C) “Karanlık deniz, ruhumun fırtınasında kayboldu.”
D) “Kocaman bir okyanus gibi mavi gözlerin.”
E) “İnce bir rüzgâr gibi geçti yanımdan.”

Cevap: D
Dizelerde “mavi gözler” okyanusa benzetilmiş, ancak gözler kelimesi doğrudan belirtilmediği için açık istiare oluşur.