İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı (Geçiş Dönemi Edebiyatı)

Genel Özellikleri

• 10. yüzyılla 13. yüzyıl arasında İslamiyet’in etkisi altında verilmiştir.
• 10. yüzyılda Karahanlılar ve Türkler Müslüman olmuştur.
• 13. yüzyıl divan edebiyatının başlangıcı kabul edilmiştir.
• 10. yüzyılla 13. yüzyıl arası geçiş dönemi ürünlerimizin verildiği bir dönemdir.
• Bu dönemde verilen eserler çok fazla değildir.

Ortaya konulan eserlerin belli başlı özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

• Bu eserler Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.
• Aruzla hece, beyitle dörtlük iç içedir.
• Bu dönem eserlerinde hem İslamiyet öncesinin kültürü hem de İslami kültür iç içedir.
• Bu dönemin eserleri didaktik (öğretici) niteliktedir.
• Uygur yazısı bir süre daha kullanılmakla birlikte Arap alfabesi giderek yayılmaya başladı.
• Bu dönemde yazılan eserlerde Arapça ve Farsçanın etkileri görülmeye başlanmıştır. Ancak Türkçenin egemenliği devam etmiştir.
• Aydınlara seslenen yüksek bilgi ve felsefeye dayalı eserlerin yanı sıra basit ve yalın bir dille halka seslenen eserler de verilmiştir.
• Eserlerin temel amacı İslamiyet’in güzelliklerini ve erdemlerini Öğretmektir.

Özellikleri

• Asıl adı Kitab-ı Dedem Korkut Alâ Lisan-ı Taife-i Oğuzan’dır.
• 12 hikâye ve 1 ön sözden oluşur.
• Anonimdir.
• Hikâyelerin dili 14.-15. yy. Anadolu Türkçesidir.
• Nazım-nesir karışıktır.
• Eserde uyak (seci) ve aliterasyon kullanılmıştır.
• Eserde destan, hikâye ve masal ögeleri bulunur.
• Eser destan geleneğinden halk hikâyeciliğine geçiş döneminin ürünüdür.
• Bu hikâyelerle Yunan mitologyasının bazı efsaneleri arasında benzerlikler vardır.
• Bu hikâyelerin ilk defa Dede Korkut adlı kutsal bir ozan tarafından anlatıldığına inanılmaktadır.
• Her hikâyede ortaya çıkan Dede Korkut; Oğuzların sözü dinlenir, öğüdüne uyulur. duası beklenir bir “ulu kişisi” dir.
• Hikâyelerin çoğunda Müslüman Oğuzların, komşuları olan Bizans tekfurları ile yaptıkları savaşlarla kendi aralarındaki iç mücadeleler anlatılır.

Dede Korkut’un 13 Hikâyesi

1. Dirse Han Oğlu Boğaç Han
2. Salur Kazanın Evinin Yağmalanması
3. Kam Büre Beg Oğlu Bamsi Beyrek
4. Kazan Begin Oğlu Uruz Beg’in Tutsak Olması m
5. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul
6. Kanlı Koca Oğlu Karı Turali
7. Kadılık Koca Oğlu Yegenek
8. Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi
9. Begel Oğlu Emren
10. Usun Koca Oğlu Seğrek
11. Salur Kazanın Tutsak Olması
12. Dış Oğuz’un İç Oğuz’a İsyanı
13. Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi

Örnek sorular:

Dede Korkut Hikâyeleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Hikâyeler Dede Korkut tarafından yazılmıştır.
B) Nazım ve nesir iç içedir.
C) Geçiş döneminin ilk eseridir.
D) On üç destansı hikâyeden oluşmuştur.
E) Duru, yalın bir Halk Türkçesi kullanılmıştır.

---

(I) Dîvân-ı Lügati’t Türk; Türkçenin ilk sözlüğü, dilbilgisi kitabı sayılır. (II) Kaşgarlı Mahmut, Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazmıştır. (III) Türk edebiyatı ve Türk dilinin gelişimi hakkında verdiği geniş bilgiler nedeniyle edebiyat tarihimiz açısından önemli bir eserdir. (IV) Eserde, hece ölçüsüyle yazılmış hikmet adı verilen şiirler bulunmaktadır. (V) Ansiklopedik bir nitelik taşıdığı için tarih, coğrafya, folklor açısından zengin ve temel bir kaynaktır.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

---

1070 yılında kaleme alınan bu eserde ideal bir devlet yönetiminin nasıl olması gerektiği anlatılmaktadır. Alegorik bir anlatımla yazılan eser aruz ölçüsüyle yazılmış ilk mesnevidir.

Bu parçada sözü edilen yapıt aşağıdakilerin hangisidir?

A) Muhakemetü’l Lügateyn
B) Atabetü’l Hakayık
C) Kutadgu Bilig
D) Divan-ı Hikmet
E) Dîvân-ı Lügâti’t Türk