İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI

• İslam kültür ve uygarlığı İslam dinini kabul eden bütün milletlerin katkılarıyla ve ele geçirilen bölgelerdeki yerel kültürlerin etkisiyle oluşturulmuş sentez bir uygarlıktır.
• Coğrafi şartların ve yerel kültürün etkisiyle üslup ve biçim yönünden bazı farklılıklar gösterir.

Devlet Yönetimi

İlk İslam devleti, Hioret’ten sonra 622’de Medine’de kuruldu. Hz. Muhammed, devlet başkanlığının yanında dini, askeri ve adli işlerde en yetkili kişiydi.

Dört Halife Döneminde halifeler seçimle belirlendi.

Hz. Ömer döneminde sınırların genişlemesi üzerine ülke yönetim birimlerine (illere) ayrıldı.

Emeviler Döneminde ise halifelik babadan oğula geçen saltanata dönüştürüldü. Halife ile valiler arasındaki haberleşmeyi sağlamak amacıyla posta teşkilatı (berid) kuruldu.

Abbasiler Döneminde vezirlik makamı oluşturuldu ve Hz. Ömer döneminde kurulan Divan örgütü geliştirildi.

Abbasiler Döneminde kurulan bazı önemli divanlar şunlardır:

Divan-ı İnşa: Devletin yazı işlerini yürütürdü.

Divan-ı Mezalim: Adalet işlerine bakardı.

Divan’ül Ceyş: Askerlik işlerine bakardı.

Divan-ı Beytül Mal: Devletin gelir ve gider işlerine bakardı.

Sosyal ve Ekonomik Hayat

• İslam dininde eşitlik anlayışı benimsendiği için İslam Devleti’nde sınıf ayrımı görülmedi.
• Emeviler Döneminde Arap olmayan Müslümanlar mevali (azat edilmiş köle) olarak görüldü.
• Abbasiler Döneminde ise eşitliğe dayalı bir anlayış benimsendi.
• İslam Devleti’nde halkın temel geçim kaynağı tarımdı.
• Tarım dışında hayvancılık, ticaret ve sanayi ile de uğraşıldı.
• İslam Devleti’nin başlıca gelirleri şunlardır:

– Öşür: Müslüman çiftçiden 1/10’u oranında alınan ürün vergisidir.
– Haraç: Gayrimüslim çiftçiden 1/5’i oranında alınan ürün vergisidir.
– Cizye: Gayrimüslim erkeklerden askerlik yapmamaları karşılığı alınan güvenlik vergisidir.
– Zekât: İslam’ın bir şartı olarak zenginlerin mallarından 1/40’ı oranında alınarak yoksullara dağıtılan gelirdir.
– Ganimet: Savaşlarda elde edilen ganimetin 1/5’i devlete aitti.

Bilim ve Sanat

Hz. Muhammed döneminde Ashab-ı Suffe adı verilen ilk öğretim kadrosu oluşturuldu.

Emeviler Döneminde çocuklar için okullar açıldı. Abbasiler Döneminde tercüme odaları açıldı. Büyük Selçuklu Devleti’nde vezirlik yapan Nizamülmülk’ün Bağdat’ta açtırdığı Nizamiye Medreseleri ve Endülüs Emevileri’nde açılan Kurtuba Medresesi İslam devletlerindeki bilimsel gelişmeleri artırdı.

İslam medreselerinde pozitif ve dini bilimler birlikte okutulurdu. Pozitif bilimlerde tıp, astronomi, kimya, tarih ve coğrafya okutulurdu. Dini bilimlerde ise Tefsir (Kur’an’ı açıklar ve yorumlar), Fıkıh (İslam hukuku), Kelam (İslam felsefesi), Hadis (Hz. Muhammed’in sözleri), Akaid (İslam dininin temel kuralları) okutulurdu. İslam uygarlığının gelişmesinde Farabi, İbni Sina, Taberi, İbni Rüşd, El İdrisi, İbnül Heysem, Muhyiddini Arabi, İbni Fadlan gibi Türk – İslam bilginlerinin katkısı oldu.

Sınırların genişlemesi sonucu farklı kültürlerin etkisiyle bir İslam sanatı ve mimarisi oluşturuldu. İslam mimarisi Emeviler Döneminde Hristiyan mimarisiyle yarışabilecek düzeye ulaştı.

Ordu

• Hz. Muhammed döneminde ordu gönüllülerden oluşturuldu.
• İlk düzenli İslam ordusu Hz. Ömer döneminde kuruldu.
• İlk İslam donanması Hz. Osman döneminde Şam Valisi Muaviye tarafından kuruldu.