Isı alışverişi, sıcaklıkları farklı iki madde arasında gerçekleşen bir enerji aktarımıdır. Bu süreçte, daha sıcak olan maddeden daha soğuk olana doğru enerji geçişi olur. Isı alışverişi, çevremizde sıkça karşılaştığımız fiziksel bir olaydır ve günlük yaşamda birçok durumda gözlemlenebilir. Bu yazıda, ısı alışverişinin nasıl gerçekleştiğini ve bu sürecin maddeler üzerindeki etkilerini inceleyeceğiz.

5. Sınıf Isı Alışverişi Ders Notu

• Isı alışverişi: Sıcak maddeden soğuk maddeye gerçekleşen enerji aktarımıdır.
• Sıcak madde ısı verir, soğuk madde ise ısı alır.
• Sıcaklık farkı: Isı alışverişi, sıcaklık farkı olan maddeler arasında gerçekleşir.
• Günlük örnekler: Sıcak çaya buz eklenmesi, kaloriferlerin ortamı ısıtması gibi olaylar ısı alışverişine örnektir.

Isı Alışverişi

• Sıcaklıkları farklı olan iki cismin birbirine temas etmesiyle sıcak olandan soğuk olana doğru bir enerji aktarımı (ısı akışı) gerçekleşir. Bu enerji alışverişine ısı alışverişi denir.
• Isı alışverişinin tek şartı, cisimlerin ilk sıcaklıklarının farklı olmasıdır.
• Isı alışverişi sonucu sıcak olan madde, ısı verdiği için sıcaklığı azalır, soğuk olan madde ise ısı aldığı için sıcaklığı artar.
• Isı alışverişi, birbirine temas eden maddelerin sıcaklıkları eşitlenene kadar devam eder.
• Isının akış yönü her zaman sıcak maddeden soğuk maddeye doğrudur.
• Eşit kütleli olan cisimler arasında ısı alışverişi gerçekleştiğinde, iki cismin son sıcaklıkları, başlangıçtaki sıcaklıklarının ortalaması olur.
• Eşit kütleli olmayan cisimlerde ise, maddelerin son sıcaklıkları, kütlesi fazla olan cismin sıcaklığına daha yakın bir değerde olur.

Isı Alışverişinin Sonuçları

• Aralarındaki ısı alışverişi gerçekleşen maddelerin son sıcaklıkları, maddelerin sahip oldukları ilk sıcaklıklar arasında bir değerde olur.
• Örneğin, 50°C sıcaklığındaki bir madde ile 30°C sıcaklığındaki bir madde arasında ısı alışverişi gerçekleştiğinde, son sıcaklık bu iki sıcaklık arasında bir değer olur (örneğin 40°C).
• Eğer maddeler eşit kütleye sahipse, son sıcaklık, iki sıcaklığın ortalaması olur.
• Farklı kütleli maddeler karıştırıldığında, büyük kütleli olanın sıcaklığına daha yakın bir son sıcaklık elde edilir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru:
Isı alışverişi sırasında sıcak maddeden soğuk maddeye ne geçer?

a) Enerji
b) Işık
c) Hareket
d) Ses

Çözüm: Isı alışverişi, sıcak maddeden soğuk maddeye enerji transferi ile gerçekleşir. Bu, sıcak maddelerin soğumasına, soğuk maddelerin ise ısınmasına neden olur.
Cevap: a) Enerji

2. Soru:
Bir sıcak su bardağına soğuk bir metal kaşık koyulduğunda aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşir?

a) Kaşık daha fazla soğur.
b) Kaşık ısınır, su ise soğur.
c) Su ısınır, kaşık soğur.
d) Kaşık ve su aynı sıcaklıkta kalır.

Çözüm: Sıcak sudan soğuk kaşığa ısı transferi olur. Bu nedenle kaşık ısınırken su soğumaya başlar.
Cevap: b) Kaşık ısınır, su ise soğur.

3. Soru:
Isı alışverişi ne zaman durur?

a) Maddeler farklı sıcaklıklarda olduğunda
b) Maddeler aynı sıcaklığa geldiğinde
c) Bir madde tamamen eridiğinde
d) Maddeler yalıtıldığında

Çözüm: Isı alışverişi, maddeler aynı sıcaklığa geldiğinde durur. Bu noktada, sıcaklık dengelenmiş olur ve artık enerji transferi gerçekleşmez.
Cevap: b) Maddeler aynı sıcaklığa geldiğinde

4. Soru:
Bir buz kalıbı sıcak bir suya atıldığında ne olur?

a) Su daha sıcak olur.
b) Buz ısı alarak erir.
c) Buz, suya ısı verir ve donar.
d) Su buza ısı vermez.

Çözüm: Buz, sıcak sudan ısı alarak erir. Isı alışverişi buzun erimesine ve suyun soğumasına yol açar.
Cevap: b) Buz ısı alarak erir.

5. Soru:
Bir madde ısı aldığında aşağıdaki olaylardan hangisi meydana gelir?

a) Maddenin sıcaklığı artar.
b) Maddenin sıcaklığı azalır.
c) Madde katı hale geçer.
d) Madde soğur.

Çözüm: Bir madde ısı aldığında sıcaklığı artar ve madde ısınır.
Cevap: a) Maddenin sıcaklığı artar.

6. Soru:
Isı alışverişi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

a) Isı her zaman sıcak maddeden soğuk maddeye geçer.
b) Isı alışverişi, maddeler arasında sıcaklık farkı olduğunda gerçekleşir.
c) Isı alışverişi maddeler aynı sıcaklığa geldiğinde devam eder.
d) Isı bir enerji türüdür.

Çözüm: Isı alışverişi, maddeler aynı sıcaklığa geldiğinde durur, devam etmez.
Cevap: c) Isı alışverişi maddeler aynı sıcaklığa geldiğinde devam eder.

7. Soru:
Sıcak bir yemek tabağına soğuk bir metal kaşık koyulduğunda, kaşık ve yemek arasında ne olur?

a) Isı kaşıktan yemeğe geçer.
b) Kaşık soğumaya devam eder.
c) Isı yemekten kaşığa geçer.
d) Isı alışverişi olmaz.

Çözüm: Isı, sıcak yemekten soğuk kaşığa geçer. Bu nedenle kaşık ısınır, yemek ise soğur.
Cevap: c) Isı yemekten kaşığa geçer.