İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİNDE DİN

A. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER

— İnsanlık tarihinin ilk dönemlerinden itibaren hayatın kaynağı, manası ve sonu gibi konular inanç sistemleri (din, felsefe, mitoloji) tarafından açıklanmaya ve anlamlandırılmaya çalışılmıştır.

— İnsan topluluklarının yeryüzü serüveninde Hz. Adem’le başlayan evrensel tek tanrı inancı zaman içinde yerelleşip sadece tek bir topluluğa ait (İlk Çağ’da Museviliğin İsrailoğulları tarafından yerelleştirilmesi gibi) veya somutlaştırılarak çok tanrılı hâle (İlk Çağ’da Yunanlılar, Hititler, Sümerler, Mısırlılarda olduğu gibi) getirilmiştir.

— Kadim Dünya uygarlıklarında ortak inanç ve dinler, insanların toplu olarak yaşamasını sağlayan birleştirici bir unsur olmuştur. İnsan topluluklarının yerleşik hayata geçişinde, şehirler kurmasında, şehirlerin fiziki dokusu ve sosyal hayatında din, din adamları ve mabetler başat rol oynamıştır. Bunun en güzel örneği Göbeklitepe’dir.

B. İLK ÇAĞ

— Çağın genelinde çok tanrılı (politeizm) dinler görülmüştür. Bu dinlerin bir kısmında ahiret inancı varken bir kısmında yoktur. Ölülerin mezara eşyalarıyla gömülmesi ve mumyalanması ahiret inancına kanıt gösterilebilir.

— Çok tanrılı dinlerin dışında Uzak Doğu’da Budizm ve Konfiçyuzim; Orta Asya’da Şamanizm, Maniheizm ve Göktanrı inancı, Hindistan’da Hinduizm ve Brahmanizm; İran’da Zerdüşlik ve Mecusilik; Orta Doğu, Afrika’nın bir bölümü, Ön Asya ve Avrupa’da ise Hristiyanlık ve Yahudilik yaygınlaşmıştır.

— İlk Çağ’ın başlarında Orta Doğu’da Hz. Musa’nın tebliğ ettiği Musevilik, İbraniler (İsrailoğulları) arasında yaygınlaşmıştır. İlk Çağ’ın sonlarında ise aynı bölgede Hz. İsa’nın tebliğ ettiği Hristiyanlık yayılmıştır. Pagan Roma İmparatorluğu Yahudileri bölgelerinden sürmüş, Hristiyanlığı ise ilk dönemlerinde yasaklamıştır. Roma İmparatorluğu’nda 313 Milano Fermanı ile serbestleşen Hristiyanlık kısa sürede geniş alanlara yayılmıştır.