Kader: Kur’an’da ölçü, miktar, gücü yetmek, planlamak demektir. Allah’ın ezelden ebede kadar olacak bütün şeylerin zamanını, yerini ve özelliklerini ezeli ilmiyle planlamasıdır. Bu durum Allah’ın ilim sıfatıyla ilgilidir.

Kaza: Kaderde takdir edilmiş, planlanmış bir işin yeri ve zamanı gelince gerçekleşmesidir.

Allah’ın evrende varettiği her şey, bir plan ve ölçü içerisinde yaratılmıştır. Bu ölçü ve düzen evrendeki varlıkların uyumlu sistemler oluşturmasını sağlamıştır.

AYET

“Allah her şeyi yaratmış, ona bir ölçü, biçim ve düzen vermiştir.” (Furkan suresi, 2)

Evrendeki her şey belli bir ahenk ve düzen içerisinde hareket eder. Tabiattaki canlıların oluşturduğu besin zinciri, insanın yaratılışı, gece gündüzün artarda gelmesi, gezegen ve yıldızların yörüngeleri, suyun kaldırma kuvveti vb. bu ölçü ve ahengin göstergesidir. Bu uyum ve dengeyi sağlayan ölçülerin hepsi kader çerçevesinde meydana gelir. Allah’ın yaratmasında hiçbir düzensizlik, başıboşluk veya tesadüf yoktur. Evrendeki kader bir bakıma Allah’ın evrene koyduğu yasalardır. Bu yasalar asla değişmez:

AYET

“Hiçbir şey yoktur ki kaynağı bizim katımızda olmasın ve biz hiçbir şey indirmeyiz ki kusursuzca belirlenmiş bir ölçüye, bir uyuma dayanmasın.” (Hicr suresi, 21)

a. Fiziksel Yasalar:

• Maddenin fiziksel yapısı, oluşumu, hareketleri ile ilgili yasalardır.
• Dünyadaki yerçekimi kanunu
• Evrendeki cisimlerin birbirini çekmesi ve itmesi
• Suyun ve diğer sıvıların kaynama ve donma dereceleri
• Suyun kaldırma kuvveti
• Eylemsizlik, merkezkaç kuvveti vb.

AYET

“Geceyi ve gündüzü, Güneş’i ve Ay’ı yaratan odur. Her biri bir yörüngede hareket etmektedir.” (Enbiya suresi, 33)

b. Biyolojik Yasalar:

• Canlıların biyolojik yapısı, beslenmesi, üreyip çoğalması, gelişmesi ile ilgili yasalardır.
• Bazı canlıların anne karnından, bazılarının yumurtadan doğması
• Canlıların bir kısmının karada, bir kısmının denizde yaşaması
• Canlıların doğuştan gelen yetenekleri ve içgüdüsel hareketleri
• Canlıların beslenme biçimleri
• Canlıların yaşadıkları doğal ortama uyumları vb.

AYET

“(Ey insanlar!) Biz sizi basit bir sudan yaratmadık mı? İşte o suyu, belli bir süreye kadar sağlam bir yere yerleştirdik, sonra da ona ölçülü bir biçim verdik…” (Mürselaf suresi, 20-23)

c. Sosyal Yasalar:

Toplumsal olaylar ve bunlar arasında var olan sebep-sonuç ilişkilerini gösteren yasalardır. Bunlara sosyal yasalar da denir.

• Ülkeler arasında meydana gelen savaşlar
• Kuraklık, savaş vb. nedenlerle yaşanan büyük göçler
• Sosyal yasalar Kur’an-ı Kerim’de sünnetullah kavramıyla ifade edilir.
• Gelir dağılımındaki dengenin bozulmasıyla ortaya çıkan yoksulluklar

“Her milletin bir eceli vardır. Onların eceli geldi mi, ne bir an geri kalabilirler ne de öne geçebilirler.” (Araf suresi, 34)