A. Doğa Ve İnsan Etkileşimi

---

B. Coğrafyanın Konusu Ve Bölümleri

• Coğrafyanın Konusu
• Coğrafyanın Bölümleri

---

C. Coğrafyanın Tanımı, Önemi Ve Gelişimi

• Coğrafyanın Tarihsel Seyri

---

COĞRAFYA’DA DOĞAL VE BEŞERİ UNSURLAR

Canlı ve cansız unsurların bulunduğu ortama “çevre” denir. Doğal çevre ve beşeri çevre olmak üzere 2 ye ayrılır. Doğal çevre doğada kendiliğinden var olan unsurlardan oluşurken, beşeri çevrenin oluşumunda insan etkilidir.

DOĞA VE İNSAN ETKİLEŞİMİ

Doğanın İnsan Yaşamı Üzerindeki Etkileri Nelerdir?

İnsanoğlu geçmişten günümüze kadar doğayla sürekli etkileşim halinde olmuştur. Bu etkileşim Atmosfer (Hava Küre), Hidrosfer (Su Küre), Litosfer (Taş Küre), ve Biyosfer (Canlılar Küresi) içerisinde gerçekleşir. İnsanlar, doğal sistemlerin içerisinde, yaşamlarını sürdürmek için doğal çevreyle uyumlu yaşamış ve doğanın sunduğu imkânlar ölçüsünde yeryüzünün, farklı kesimlerinde yaşam tarzı beslenme, giyinme ve barınma biçimleri oluşturmuştur. Yeryüzünün farklı kesimlerindeki doğal çevre şartları insanların karakterlerinin, ten renklerinin ve sosyal-kültürel faaliyetlerinin çeşitlenmesine neden olmuştur.

Örneğin;  Ekvatoral iklim bölgelerinde sıcaklık ortalaması yüksek, nemli ve yağışlı bir iklim hüküm sürmektedir. Bu iklimin etkili olduğu Amazon ve Kongo havzalarında yaşamını devam ettiren insan toplulukları yerleşim yeri olarak dağların yüksek kesimlerini seçmişlerdir. Meskenler sazdan, kamıştan ve ahşaptandır. Yıl içerisinde sıcaklık pek değişmediğinden ince ve kolsuz kıyafetleri tercih ederler.

Sıcaklığın çok düşük olduğu Kutup bölgelerinde yaşayan insanlar yağlı ve protein ağırlıklı hayvansal besinler tüketip, kalın ve kürklü kıyafetleri tercih eder. Sıcaklık çok az olmasından dolayı yerleşmeler deniz seviyesinde ve toplu haldedir. Meskenler buzlardan oluşan igloo evlerdir.

Sıcaklığın aşırı derece de yüksek ve yağış miktarının çok az olduğu çöl bölgelerinde yaşamını devam ettirmek zorunda kalan insan toplulukları günlük yaşamlarında Güneş’in yakıcı etkisini azaltmak için ince ve açık renkli kıyafetler tercih edilir. Su kaynaklarının sınırlı olmasından dolayı, toplu yerleşmeler görülür. Meskenler kerpiçtendir.

Ilıman iklim bölgelerinde yaşayan insanlar ise, yıl boyunca değişen iklim koşullarına bağlı olarak daha mücadelecidir ve mevsim şartlarına göre kılık ve kıyafet değişimi fazladır. Kırsal kesimlerde yaşayan insanlar mesken yapımında doğal çevre koşullarından yararlanırlar.

Doğal çevrenin sahip olduğu kaynak, ekonomik faaliyetler üzerinde etkilidir.

Yer şekilleri, iklim özellikleri ve su kaynakları yerleşme dokusu üzerinde etkilidir.

İklim koşulları ve yeryüzü şekilleri, tarım ürünlerinin yetişme şartları üzerinde etkilidir.
Örneğin: Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı olan Akdeniz iklim bölgelerinde zeytin ve turunçgil tarımı, yıl boyunca nem ve yağışın fazla olduğu bölgelerde çay ve fındık tarımı yaygın olarak yapılır.

Kışları kar yağışlı, yer şekillerinin engebeli ve dağlık olduğu yerlerde kış turizmi, güneşli gün sayısının fazla olduğu yerlerde yaz (deniz) turizmi gelişmiştir. Yer şekillerinin engebeli ve dağlık olduğu yerlerde ulaşım zor ve maliyetlidir. Yine iklim koşullarının elverişsiz olduğu yörelerde hava durumu şartlarına bağlı olarak ulaşımda aksamalar yaşanır. Doğa olayları sonucu (Deprem, volkanik patlama, heyelan, sel ve taşkın gibi) can ve mal kayıpları yaşanır.

İnsanoğlunun doğal çevre üzerindeki etkileri neler olabilir?

İlk insanlar ağaç kovuklarında, mağaralarda, yüksek dağ yamaçlarında, korunaklı alanlarda doğa ile uyumlu bir şekilde yaşamışlardır. Doğal ortamda var olan besinleri tü-
ketmişlerdir. Genellikle beslenme şekilleri avcılık ve toplayıcılık olduğundan besinlerin azaldığı dönemlerde başka bölgelere göç etmişlerdir. Bu dönemde insanoğlu doğal çevreye tamamen bağlıdır. Daha sonra insan, diğer canlılardan ayıran en önemli özelliği olan gözlem ve düşünme yeteneğini kullanarak hayvanları evcilleştirmiş, tarımsal faaliyetlerle yerleşik hayata geçmiştir. Bu da doğal çevre koşullarına bağımlılığı azaltmış ve doğanın insan yaşamı üzerindeki hakimiyetine karşı insanın ilk başarısı olmuştur.

İlerleyen dönemlerde doğada var olan bakır, tunç ve demir gibi madenleri keşfetmesi, yazının keşfi ile beraber tarihi çağlara geçilmesi insanoğlunun bilgi birikimini, deneyimini iyice arttırmıştır. Ortaçağın sonlarına doğru Coğrafi keşifler ve Reform hareketleri ile farklı coğrafyadaki insanlar arasındaki etkileşimin meydana gelmesi ilerleyen yıllarda (1700’lü) Sanayi devriminin gerçekleşmesine katkı sağlamıştır.

Sanayi devrimi doğa ile insan arasındaki mücadelenin kırılma dönemi olarak kabul edilebilir. Bu dönemde bilim, teknik ve teknolojinin gelişmesi insanın doğal ortam üzerindeki hakimiyetinin artmasına, doğaya karşı daha baskın hale gelmesine yol açmıştır. Böylece insanoğlu doğal çevreyi istekleri doğrultusunda günümüze kadar biçimlendirmiştir.
Örneğin, yer şekillerinin engebeli ve dağlık olduğu arazilerde köprü, tünel ve viyadükler yapmış, barajlarla akarsuları kontrol altına almış, su kanallarıyla denizleri birbirine bağlamıştır.

Tarımsal faaliyetler için arazilerin amaç dışı ve yanlış kullanılması ya da ormanların tahrip edilmesi çevre sorunlarının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Hızlı ve plansız şehirleşme, sanayi kuruluşlarının kontrolsüz şekilde genişlemesi su, hava ve toprak kirliliğine yol açar. Atmosferin fosil yakıtlarla kirletilmesi, Küresel ısınmaya neden olur. Bu da buzulların erimesi ve deniz seviyesinin yükselmesine yol açar.

COĞRAFYANIN KONUSU VE BÖLÜMLERİ

Muhteşem Dörtlü: Doğal Sistemler

Coğrafyanın Bölümleri

1. Fiziki Coğrafya

Beşeri ve Ekonomik Coğrafya

Bölgesel (Mevzi – Yerel) Coğrafya

Coğrafyanın Diğer Bilimlerle İlişkisi

Coğrafya’nın Tanımı, Önemi ve Tarihsel Gelişimi

Niçin Coğrafya Öğrenmeliyiz? Coğrafya Öğrenmenin Faydaları Nelerdir?

Coğrafyanın Tarihsel Gelişimi

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Aşağıdakilerden hangisi insan ve doğa arasındaki etkileşime bir örnek değildir?

A) Baraj yapımı
B) Tarım faaliyetleri
C) Göllerin buharlaşması
D) Ormanların kesilmesi
E) Madenlerin çıkarılması

Çözüm:
Göllerin buharlaşması, doğal bir süreç olup insan müdahalesi içermez. Diğer seçenekler insan-doğa etkileşiminin örnekleridir.
Cevap: C

---

Soru 2:
İnsanların yaşam alanlarını belirlemesinde aşağıdakilerden hangisi en önemli doğal faktörlerden biridir?

A) Siyasi yapı
B) İklim koşulları
C) Ekonomik faaliyetler
D) Eğitim düzeyi
E) Turizm olanakları

Çözüm:
İklim koşulları, insanların yaşam alanlarını belirlemede en önemli doğal faktörlerden biridir. İnsanlar, yaşamlarını sürdürebilmek için uygun iklim koşullarına sahip yerleri tercih ederler.
Cevap: B

---

Soru 3:
Aşağıdaki olaylardan hangisi doğal bir süreç değil, insan müdahalesi ile gerçekleşen bir olaydır?

A) Depremler
B) Erozyon
C) Volkanik patlamalar
D) Sanayi kirliliği
E) Heyelan

Çözüm:
Sanayi kirliliği, insan faaliyetleri sonucu oluşan bir çevresel sorundur. Diğer seçenekler ise doğal süreçlerdir.
Cevap: D

---

Soru 4:
Aşağıdakilerden hangisi coğrafyanın insan faaliyetleri üzerindeki etkilerine örnek olarak gösterilebilir?

A) İnsanların orman alanlarını koruma altına alması
B) İklim değişikliğinin neden olduğu sıcaklık artışı
C) Tarımın verimli topraklarda yoğunlaşması
D) Şehirlerin sanayi bölgelerine yakın olması
E) Suların buharlaşması sonucu yağış oluşması

Çözüm:
Tarımın verimli topraklarda yoğunlaşması, coğrafi özelliklerin insan faaliyetlerini nasıl şekillendirdiğine bir örnektir.
Cevap: C

---

Soru 5:
Hangi doğal faktör, yerleşim alanlarının oluşmasında en az etkilidir?

A) İklim
B) Bitki örtüsü
C) Toprak yapısı
D) Yer şekilleri
E) Eğitim olanakları

Çözüm:
Eğitim olanakları, yerleşim alanlarının oluşumunda doğal bir faktör değildir; diğer faktörler doğrudan etkilidir.
Cevap: E

---

Soru 6:
İnsan-doğa etkileşimi sonucu meydana gelen bir çevre sorunu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yağmur ormanlarının azalması
B) Kar erimeleri
C) Deprem
D) Mevsimlerin değişmesi
E) Volkanik püskürme

Çözüm:
Yağmur ormanlarının azalması, insan faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan bir çevre sorunudur. Diğer seçenekler doğal olaylardır.
Cevap: A