Türklerin İslamiyet’i Kabul Etmelerini Kolaylaştıran Etmenler

• Göktanrı inancı ile İslamiyet arasındaki benzerlikler şunlardır:
• Tek Tanrıya ve ahirete inanılması
• Tanrı ve ölüler adına kurbanlar kesilmesi
• Ahlak anlayışında hırsızlık, yalancılık, haksızlık ve zulmün cezalandırılması; iffet ve namus konusuna önem verilmesi
• Temizliğe önem verilerek evlerde “Çumuşluk” adı ile yıkanma yerleri ve tuvaletler yapılması
• Cihangirlik anlayışının (fetih politikasına benzer) bulunması
• Göktanrı inancı ile İslamiyet arasındaki bu benzerlikler ve Talas Savaşı sonucunda ortaya çıkan Türk — Arap yakınlaşması Türklerin İslamiyet’i kabul etmesine ortam hazırlamıştır.

TOLUNOĞULLARI (868 – 905)

• Tolunoğulları Mısır’da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir.
• Mısır valisi Tolunoğlu Ahmet, merkezi otoritesi zayıflayan Abbasilerden ayrılarak bu devleti kurmuştur.
• Mısır’da farklı dini ve etnik yapıdaki halka sosyal hizmetler sunan Tolunoğulları, Abbasilere ait Suriye ve Filistin topraklarına hakim olmuşlardır. Ancak bir süre sonra aleyhine genişledikleri Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.

AKŞİTLER (935 – 969)

• Mısır’da kurulan ikinci Türk – İslam devletidir. Akşitler de Tolunoğulları gibi merkez otoritesi zayıflayan Abbasilerden ayrılarak kurulmuşlardır.
• Ferganalı Muhammed bin Toğuç tarafından kurulan Akşitler, Hicaz bölgesini ele geçirerek Şii — Fatımi tehlikesine karşı Abbasilerin Afrika sınırında tampon bölge oluşturmuş, ancak Şii – Fatımi saldırıları sonucu yıkılmışlardır.
• Akşitler, Tolunoğulları gibi Mısır’da kurularak Abbasilerin aleyhine genişlemişlerdir.
• Abbasiler Tolunoğulları Devleti’ni yıktıkları halde Fatımilerle aralarında tampon bölge oluşturdukları gerekçesiyle Akşitlere karışmamışlardır.

KARAHANLILAR (840 – 1212)

Uygurlar yıkıldıktan sonra Karluk, Basmil, Yağma ve Çiğil boylarını bir araya getiren Bilge Kül Kadir Han, Karabalasagun merkez olmak üzere bu devleti kurmuştur. Satuk Buğra Han, 932’de İslamiyet’i resmi din haline getirerek Abdülkerim adını almıştır. Satuk Buğra Han’dan sonra zamanla başa geçen Yusuf Kadir Han, Karahanlılara en parlak dönemini yaşatmıştır. Yusuf Kadir Han döneminde Gaznelilerle ittifak kurularak Samanoğuları ve Büyük Selçuklulara karşı savaşlar yapılmıştır. Batı İran’a sahip olmak için yapılan bu savaşlar sonucunda 999’da Samanoğulları Devleti yıkılarak Maveraünnehir bölgesi ele geçirilmiştir. Karahanlılar Türklerin yaşadıkları bölgede kuruldukları için egemenlik anlayışları, saray teşkilatları, merkez ve taşra örgütleri ile askerlik anlayışlarında tamamen Türklük özelliklerini korumuşlardır. Ancak İslamiyet’i kabul ettikleri için de kadılık, muhtesiplik ve cihad anlayışı konularında İslami prensipleri benimsemişlerdir. Bu da Karahanlıların Türk – İslam sentezi oluşturmalarına ortam hazırlamıştır.

Karahanlılar,
İlk posta teşkilatını kurmuşlardır.
İlk hastaneyi ve ilk kervansarayı yaptırmışlardır.
İlk kez burslu öğrenci okutmuşlardır.

GAZNELİLER (963 – 1187)

Halaç Türklerine mensup Alp Tekin, Samanoğulları Devleti’nin Herat valiliğinden ayrılarak Afganistan’a yerleşmiş ve Gazne şehrini başkent yaparak bu devleti kurmuştur. Gazneliler Sebük Tekin döneminde Hindistan’a seferler başlatmışlardır. Bu seferler Gaznelilere en parlak dönemini yaşatan Sultan Mahmut döneminde yoğunlaşmış ve Hindistan’a 17 sefer düzenlenmiştir. Sultan Mahmut Şii Büveyhoğullarına karşı Abbasileri koruyarak “sultan” unvanını alan ilk hükümdar olmuştur. Karahanlılar ile anlaşarak, Samanoğulları Devleti’ni yıkmıştır. Bu gelişme sonucu ele geçirilen Horasan’a Selçukluları yerleştirerek büyük bir hata yapmıştır.