İlimizin Göreceli Konumu konusu, 5. sınıf Sosyal Bilgiler dersinde, öğrencilerin yaşadıkları ilin diğer yerleşim birimleriyle olan coğrafi konumunu ve bu konumun özelliklerini anlamalarını amaçlar. “Göreceli konum”, bir yerin, başka yerlere göre olan konumunu ifade eder. Bu, bir ilin çevresindeki önemli yerleşim merkezlerine, dağlara, denizlere, nehir ya da göllere, komşu illere ya da ülkelere göre olan yeridir.

Yerlerin Konumu ve Göreceli Konum
Yaşadığımız her yerin bir konumu bulunmaktadır. Bu konumları bulmak için yönlerden faydalanırız. Kuzey, güney, doğu ve batı olmak üzere dört tane ana yön bulunmaktadır. Bu yönler arasında kalan yönler ara yönlerdir. Örneğin; kuzeydoğu.

Göreceli Konum (Özel Konum)

Bir yerin kıtalara, okyanuslara, denizlere yer şekillerine, yeraltı kaynaklarına, ulaşım yollarına ve komşu ülkelere göre belirlenen konumudur.

Göreceli Konum:

• İklim özellikleri
• Bitki örtüsü
• Tarım ürünleri
• Ekonomik faaliyetler
• Ulaşım
• Nüfus ve yerleşme gibi unsurlar üzerinde etkilidir.

Bir yerin göreceli konumu hakkında bilgi alırken haritalardan yararlanırız.

• Fiziki haritalar: Dağ, ova, plato, deniz gibi yeryüzü şekillerini gösterir.
• Siyasi haritalar: Bölge, il, ilçe ya da ülke gibi siyasi sınırları gösterir.
• Beşeri ve ekonomik haritalar: Tarım, hayvancılık, nüfusun dağılışı, madencilik gibi özellikleri gösterir. Yaşadığımız ilin göreceli konumu birçok unsurun etkisiyle şekillenir.

Örneğin;
Ankara deniz etkisinden uzak kalması ve yükseltisinin fazla olmamasından dolayı karasal iklimin etkisi altındadır. Bitki örtüsü ilkbahar yağışlarıyla yeşeren, yazın sararan bozkırdır. Tarım ürünleri şeker pancarı, buğday, arpa gibi karasal iklime uyarlanmıştır.

Ankara, ülkemizin başkenti olduğu için sanayi ve ticari faaliyetler çok gelişmiş ve nüfusu nispeten fazladır.

Aydın ise Ege Denizi’nin kıyısında olan yükseltisi az olan bir şehirdir. Akdeniz ikliminin etkisiyle yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. Bitki örtüsü bodur ağaçlar ve çalılardan oluşan makilerdir. Tarım ürünleri arasında incir, zeytin, üzüm yetişmektedir. Doğal güzellikleriyle turizm potansiyeli yüksek bir ildir.

Yer Şekilleri

• Türkiye, çok engebeli ve yüksekliği fazla olan geniş bir ülkedir. Ortalama yüksekliği 1.132 metredir.
• Türkiye arazisinin yarısından fazlası 1.000-2.000 metre arasında yükseltiye sahiptir. 0-500 metre arasındaki alçak yerler ise ülke yüz ölçümünün %17’sini kaplar.
• Denize kıyısı olan şehirlerde yükselti azalırken verimli ovalar geniş yer tutar. İç bölgelerdeki şehirlerde platolar yoğun iken doğuya doğru gittikçe yükselti artar.

İklim Ülkemizde kıyı bölgelerde yer alan illerde ılıman iklim yapısı görülürken iç bölgelerde ise karasal iklim yapısı görülmektedir.

Su Kaynakları

• Doğal varlıklarımızdan olan sularımız, ülkemizin beşerî özelliklerini de etkiler. Çünkü bu varlıklara bağlı olarak ülkemizde nüfus dağılımı ve insan faaliyetleri değişmektedir.
• Akdeniz’e dökülen Seyhan ve Ceyhan nehirleri Çukurova toprakları için;
  Ege Denizi’ne dökülen Gediz, Bakırçay, Küçük Menderes ve Büyük Menderes nehirleri Aydın ve İzmir için;
  Karadeniz’e dökülen Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirleri ise Samsun, Tokat, Amasya, Çorum ve Yozgat gibi iller için can damarı olmuştur.
• En büyük gölümüz olan Van Gölü, Bitlis ve Van sınırları içinde yer alırken; ikinci büyük gölümüz olan Tuz Gölü ise Ankara, Konya ve Aksaray illerine sınır durumdadır.

Tarihî ve Doğal Güzelliklerimiz

• Dört mevsimin yaşandığı Türkiye’de her mevsim keşfetmeye uygun sayısız doğal güzellik yer alıyor. Dağlar, ovalar, nehirler, göller ve daha nice doğal güzellikler bu coğrafyada doğa tutkunları için âdeta bir hazine.
• Geniş bir tarihe sahip olan Anadolu coğrafyasında birçok medeniyetin yaşaması, ülkemizde tarihî güzelliklerin yoğun olmasına yol açmıştır.

Örnek İl: Adana

• Güneyde Akdeniz’e olan sınırı ile birlikte Akdeniz Bölgesi’nde yer almaktadır.
• Yurdumuzun en büyük ve verimli ovalarından Çukurova burada bulunmaktadır. Yüksekliğinin az olduğu bu ovalarda tarımsal faaliyetler gelişme göstermiştir.
• İlin genelinde Akdeniz iklimi görülür. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılık ve yağışlıdır.
• Adana’da Seyhan ve Ceyhan gibi önemli nehirler bulunur. Bu nehirler üzerinde barajlar yer almaktadır ve barajlar sayesinde elektrik üretimi yapılmaktadır.
• Adana, pek çok tarihi ve kültürel mekâna ev sahipliği yapmaktadır. Bu mekânlardan bazıları:
  • Varda Köprüsü
  • Taş Köprü
  • Adana Arkeoloji Müzesi
  • Bebekli Kilise
  • Yılankale
  • Anavarza Antik Kenti
  • Misis Antik Kenti ve Köprüsü
  • Misis Mozaik Müzesi
  • Adana Ulu Cami
  • Adana Kazancılar Çarşısı
  • Magarsus Antik Kenti
  • Kurtkulağı Kervansarayı
  • Büyük Saat Kulesi

Örnek İl: Bursa

• Güney Marmara’da yer alan Bursa, doğuda Bilecik, Adapazarı; kuzeyde İzmit, Yalova, İstanbul ve Marmara Denizi; güneyde Eskişehir, Kütahya; batıda Balıkesir illeriyle çevrilidir.
• Bursa ili topraklarının yaklaşık %35’ini dağlar kaplamaktadır. En önemli dağı Uludağ’dır. Bursa ve İnegöl ovaları tarımın geliştiği önemli alanlardır.
• Bursa, genelde ılıman bir iklime sahiptir. Ancak, iklim bölgelere göre değişiklik göstermektedir.
• Ulubat ve İznik gölleri ile Nilüfer, Deliçay ve Göksu akarsuları şehrin su kaynaklarını oluşturmaktadır.
• Uludağ, Karacabey Longozu, Ayvaini Mağarası doğal güzellikleri ile ünlüdür. Tarihi yapılar arasında ise Emir Sultan Cami, Ulu Cami, Şehzade Mustafa Türbesi, Bursa Kalesi gibi önemli yerler bulunmaktadır.

Örnek İl: Trabzon

• Kuzeyinde Karadeniz, güneyinde Gümüşhane ve Bayburt, doğusunda Rize, batısında Giresun ili bulunmaktadır.
• Trabzon ilinin yer şekillerinde, doğu ve batı doğrultusunda uzanan dağlık alanlar bulunur. En önemlisi Zigana Dağları’dır. Bununla birlikte vadiler ve delta ovaları da geniş yer tutmaktadır.
• Trabzon’un iklimi, Karadeniz iklimi etkisi altındadır. Yazları serin ve yağışlı, kışları ise ılıman ve yağışlı geçer. Bu nedenle, şehir yeşil ve nemli bir atmosfere sahiptir.
• Su kaynakları açısından, Yomra, Karadere ve Solaklı önemli akarsularıdır. Önemli gölleri ise Yedigöller, Uzun Göl ve Sera Gölü’dür.
• Ayasofya Müzesi, Trabzon Kalesi, Atatürk Köşkü ve Sümela Manastırı gibi önemli tarihî ve kültürel miraslara ev sahipliği yapmaktadır. Uzungöl ise önemli doğal güzellikleri arasında yer alır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru:
Bir ilin göreceli konumu neyi ifade eder?

a) İlin diğer illerle olan sınırlarını
b) İlin coğrafi özelliklerini
c) İlin, çevresindeki diğer yerleşim yerlerine göre bulunduğu konumu
d) İlin tarihi eserlerini

Çözüm: Göreceli konum, bir yerin çevresindeki diğer yerleşim yerlerine veya önemli noktalara göre bulunduğu yer anlamına gelir. Bu, bir ilin yakınındaki şehirler, denizler, dağlar ya da komşu ülkelerle olan ilişkisini ifade eder.
Cevap: c) İlin, çevresindeki diğer yerleşim yerlerine göre bulunduğu konumu

2. Soru:
İlimizin göreceli konumunu öğrenmek için aşağıdaki bilgilerden hangisine ihtiyaç duyarız?

a) İlimizin bulunduğu enlem ve boylam bilgisi
b) İlimizdeki doğal kaynaklar
c) İlimizin komşu illeri ve yakınındaki önemli yerler
d) İlimizin yüzölçümü

Çözüm: Göreceli konum, ilimizin komşu illeri, denizler, dağlar gibi önemli coğrafi unsurlarla olan ilişkisini içerir. Bu nedenle, komşu iller ve çevresindeki önemli yerler bilgisi gerekir.
Cevap: c) İlimizin komşu illeri ve yakınındaki önemli yerler

3. Soru:
Aşağıdakilerden hangisi ilimizin göreceli konumunu belirtir?

a) İlimizin kuzeyde bir denize yakın olması
b) İlimizin en yüksek dağı
c) İlimizin tarihi yerleri
d) İlimizin sahip olduğu yüzölçümü

Çözüm: Bir ilin denize, dağlara veya diğer illere yakınlığı göreceli konumunu ifade eder.
Cevap: a) İlimizin kuzeyde bir denize yakın olması

4. Soru:
İlimizin göreceli konumunu doğru ifade etmek için hangi özellikten faydalanılabilir?

a) İlimizdeki ekonomik faaliyetler
b) İlimizin komşu illerle olan mesafesi
c) İlimizdeki bitki örtüsü
d) İlimizin yüzölçümü

Çözüm: Göreceli konum, ilin çevresindeki diğer yerleşim yerlerine veya coğrafi unsurlara göre bulunduğu yeri ifade eder. Bu nedenle komşu illerle olan mesafe önemlidir.
Cevap: b) İlimizin komşu illerle olan mesafesi

5. Soru:
Bir ilin denize kıyısı olması onun göreceli konumuna nasıl katkı sağlar?

a) Denize kıyısı olan iller her zaman daha küçüktür.
b) Denize kıyısı olan illerin ticaret ve turizm potansiyeli artar.
c) Denize kıyısı olmayan iller daha çok ziyaret edilir.
d) Denize kıyısı olan iller daha sıcak olur.

Çözüm: Denize kıyısı olan illerin ticaret ve turizm potansiyeli, limanlara ve kıyı ticaretine yakınlık nedeniyle artar. Bu, ilin göreceli konumunun önemli bir parçasıdır.
Cevap: b) Denize kıyısı olan illerin ticaret ve turizm potansiyeli artar

6. Soru:
İlimizin göreceli konumunun, sanayi ve ticaret açısından avantaj sağlaması için aşağıdakilerden hangisi gereklidir?

a) İlimizin çok sayıda göl içermesi
b) İlimizin büyük sanayi şehirlerine yakın olması
c) İlimizde çok fazla orman olması
d) İlimizin küçük bir yüzölçümüne sahip olması

Çözüm: Sanayi ve ticaret açısından avantaj sağlamak için büyük sanayi şehirlerine veya ulaşım yollarına yakın olmak gereklidir. Bu, ilin göreceli konumunu önemli hale getirir.
Cevap: b) İlimizin büyük sanayi şehirlerine yakın olması

7. Soru:
İlimizin turizm potansiyelini artıran göreceli konum özelliklerinden biri aşağıdakilerden hangisi olabilir?

a) İlimizin komşu bir ülkeye sınır olması
b) İlimizin ekonomik faaliyetlerinin az olması
c) İlimizde doğal güzelliklerin ve tarihi yerlerin bulunması
d) İlimizin ulaşım olanaklarının kısıtlı olması

Çözüm: Doğal güzellikler ve tarihi yerler, ilin turizm potansiyelini artırır. Bu da ilin göreceli konumunun bir parçası olarak değerlendirilebilir.
Cevap: c) İlimizde doğal güzelliklerin ve tarihi yerlerin bulunması