İLETKEN VE YALITKAN MADDELERİN KULLANIM ALANLARI

Maddelerin iletkenlik ve yalıtkanlık özellikleri günlük yaşamda çeşitli amaçlar için kullanılır ve hayatımızı kolaylaştırır. Elektrikli araç ve gereçler ihtiyaçları olan elektriği kullanabilmeleri için bazı parçaları iletken maddelerden yapılır.

Elektriğin kontrol edilebilmesi ve zarar vermemesi için bu araç ve gereçlerin birçok parçalarında yalıtkan maddeler kullanılır. Elektrikli araç ve gereçlerde yalıtkan madde olarak genellikle plastik ve cam kullanılır.

Elektrikli araç ve gereçlerin iletken olan kısımları genellikle görünmez. İletken kısımlar kazara temas edildiğinde zarar vermemesi için yalıtkan maddelerle kaplanır. Örneğin, bilgisayarın klavye ve kabloları plastik, ekranı cam, gövdesi ise sert plastikten yapılır.

Günlük yaşamda kullanılan elektrikli araç ve gereçlerde elektriğin iletilmesini sağlayan kablo, fiş ve farklı devreler iletken maddelerden yapılmış, elektriğin zarar vermemesi ve doğru kullanılması için iletken parçalar ise yalıtkan maddelerle kaplanmıştır.

Bir abajurda bulunan ampule gerekli olan elektrik, prize takılan kablonun içindeki iletken tellerle sağlanmaktadır.

Tellerden geçen elektriğin zarar vermemesi için teller yalıtkan malzeme ile kaplanmıştır. Benzer şekilde ampulün de dış kısmı yalıtkan olan camdan yapılmıştır.

Elektrikli araç ve gereçlerin kullanacağı elektrik enerjisinin miktarına göre farklı iletken maddelere gereksinim duyulur. Elektrik kablolarında genellikle hafif ve ucuz olduğu için alüminyum veya bakır teller kullanılır. Örneğin, elektrik enerjisinin iletimini sağlayan ana hatlarda iletkenliği yüksek olan alüminyum teller kullanılırken, binaların içlerinde ise bakır teller kullanılır.

Günlük yaşamda kullanılan bilgisayar, tost makinesi, ütü gibi araç ve gereçlerde birçok iletken parçalar, elektriğin iletilmesini engelleyen yalıtkan parçalarla birlikte kullanılır.

Altın ve gümüş, bakır ve alüminyuma göre daha iyi iletkendir. Ancak pahalı oldukları için iletim hatlarında tercih edilmezler. Genellikle özel durumlarda kullanılırlar. Örneğin, altın paslanmaya karşı dayanıklı oluğu için hassas devrelerde tercih edilir. Araçların çalışmasında kullanılan bujiler ise gümüşten yapılır. Elektrik iletiminde kullanılan malzemelerin iletkenlik özelliklerinin yanında; hafiflik, kolay işlenebilme ve maliyet gibi özellikleri de önemlidir.

Prizlerdeki şehir elektriğinin kullandığımız araç ve gereçlere iletilmesini sağlayan elektrik kablolarında özel maddeler kullanılır. Elektrik kabloları, bir ya da birden fazla iletken tel ve bu telleri dıştan saran bir plastik kılıftan meydana gelir. İletken teller elektriğin bir noktadan başka bir noktaya iletimini sağlarken, onları koruyan plastik kılıflar ise yalıtkanlık özelliğinden dolayı elektrik enerjisinin başka noktalara geçmesini engeller. Dolayısıyla plastik kılıf, elektriksel iletkenliğin sebep olabileceği tehlikeli durumlara karşı koruyucu özelliğe sahiptir. Genel olarak iletken maddeler elektrik enerjisinin iletimini sağlarken; yalıtkan maddeler elektrik enerjisinin iletimini keser ve yalıtım sağlar. Böylece elektriğin zararlı etkilerinden korunmuş oluruz.

Elektrik iletim hatlarında çelik direklerin tele temas eden yerlerinde silikon ve cam gibi yalıtkan malzemelerden yapılan parçalar kullanılmaktadır. Bu yalıtkan parçaların görevi, elektrik enerjisinin çelik direklere temas ederek toprağa akmasını engellemek, dolayısıyla yalıtımı sağlamaktır.

Fiş, priz ve elektrik anahtarlarında da iletken ve yalıtkan maddeler birlikte kullanılmaktadır. Fiş, priz ve elektrik anahtarlarının üzerleri yalıtkan olan plastik ve benzeri maddelerle kaplıdır. Benzer şekilde lambalarda ve televizyon ekranlarında da yalıtım amacıyla cam kullanılmaktadır. Lambaların alt kısımlarında ise yalıtım amacıyla seramik kullanılmaktadır.

Elektrikli araç ve gereçlerin dış kısımları elektrik enerjisinin güvenli kullanımı için çeşitli yalıtkan maddelerle kaplanır. Elektrikli araç ve gereçlerde kullanılacak yalıtkan maddeler, bu araçların teknik özellikleriyle uyumlu olmalıdır. Örneğin, elektrikli fırınlarda düğmeler plastik, bakalit gibi yalıtkan malzemelerden yapılır. Ütü, elektrik sobası gibi araçların içlerinde bulunan kabloların yapımında plastik kılıf yerine ısıya daha dayanıklı başka yalıtkanlar tercih edilir.

Elektrik santrallerinde, elektrik panolarının önlerinde ve elektriğin kullanıldığı daha başka yerlerde genellikle zemine kauçuktan yapılmış halılar serilir. Bu halılar yalıtkanlık özelliğinden dolayı elektrik çarpmalarına karşı koruma sağlar. Özel olarak geliştirilmiş yalıtkan boyalar da elektriksel yalıtım sağladığı için buralarda kullanılır. Bakım ve onarım için elektrik direklerine çıkan işçiler, elektriğin zararlı etkilerinden korunmak için baret (koruyucu başlık). yalıtkan eldiven, ayakkabı ve özel giysiler kullanırlar.