Yeryüzünde çok geniş alanlarda etkili olan iklimlere makroklima adı verilir. Bir makroklima alanı içerisinde görülen ve bazı özellikleriyle ondan ayrılan küçük iklim alanlarına mikroklima denir. Dünya’nın şekli (enlem), karasallık-denizellik, sıcak-soğuk su akıntıları ve yeryüzü şekillerindeki (yükselti, bakı, dağların uzanışı ve eğim) değişmeler farklı iklim tiplerinin ortaya çıkmasına etki etmiştir.

İklimler sıcak, ılıman ve soğuk olmak üzere üç guruba ayrılır. İklimlerin sınıflandırılmasında;

• Sıcaklık,
• Yağış miktarı,
• Yağış rejimi
• Yağış – buharlaşma ilişkisi

gibi ölçütler kullanılır.

A. SICAK İKLİMLER

1. Ekvatoral İklim

Ekvator çevresinde, 0^o – 10⁰ Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Ekvatoral iklim, Amazon ve Kongo havzalarının büyük bir kesiminde, Gine Körfezi kıyılarına yakın bölgelerde, Filipinler, Endonezya ve Malezya’nın büyük bir bölümünde etkili olmaktadır.

İklim Özellikleri

• Yıllık ortalama sıcaklık 20 ^oC, sıcaklık farkı ise 2 – 3^oC’dir.
• Yıllık yağış miktarı 2000 – 3000 mm’dir..
• Yağış rejimi düzenlidir. Ancak ekinoks tarihlerinde yağış artar.
• Ekvatoral bölgede yükselim (konveksiyonel) yağışlar görülür.
• Doğal bitki örtüsü oldukça gür ve geniş yapraklı ormanlardır.

2. Çöl İklimi

Çöl İklimi (Sıcak ve Kurak İklim): Dönenceler civarında, Asya ve Kuzey Amerika’da karaların iç kısımlarında ve Güney Amerika’nın güneyinde görülür. Dönenceler çevresinde alçalıcı hava hareketleri çöl oluşumuna neden olmaktadır. Karaların iç kısımlarında ise yüksek dağlar nemli hava kütlelerini engellediği için çöller oluşmaktadır.

İklim Özellikleri

• Bağıl nemin az olmasına bağlı olarak günlük sıcaklık farkları fazladır.
• Günlük sıcaklık farkları 40^o – 50^oC’yi bulur.
• Geceleri sıcaklık 0^oC’nin altına düşebilir.
• Yıllık yağış miktarı çok azdır.
• Yıllık yağış miktarı 100 mm’nin altındadır.
• Daha çok yükselim hareketlerine bağlı konveksiyonel yağışlar görülür.
• Doğal bitki örtüsü bazı kurakçıl otlar ve kaktüs bitkileridir.

3. Savan (Suhtropikal) İklimi

10^o – 20^o Kuzey ve Güney enlemleri arasında ve 0^o – 10^o enlemlerinde 1000 m’den daha yüksek alanlarda görülür. Ekvatoral kuşak ile çöller arasında bir geçiş iklimidir.

İklim Özellikleri

• Yıllık ortalama sıcaklık 20^o– 23 ^oC, yıllık sıcaklık farkı ise 6 – 8^oC’dir.
• Yıllık yağış miktarı 700 – 1200 mm arasındadır.
• Güneş ışınlarının dik geldiği yaz ayları yağışlı, kışlar kuraktır.
• Doğal bitki örtüsü yüksek boylu ve gür bitki toplulukları olan savanlardır.
• Bu bölgede akarsular çevresinde galeri ormanları görülmektedir.

4. Muson İklimi

Güney ve Doğu Asya’da Muson rüzgarlarının etki alanlarında görülür. Muson iklimi, Hindistan’ın güneyi, Çin’in güneyi, Güneydoğu Asya, Japonya ve Mançurya gibi bölgelerde etkili olmaktadır.

İklim Özellikleri

• Yıllık ortalama sıcaklık 15 – 20^oC, yıllık sıcaklık farkı 10^oC’dir.
• Dağların kıyıya paralel uzanması bu iklim tipinin oluşmasında önemli bir etkendir.
• Yıllık ortalama yağış 2000 mm’dir
• Yazları yağışlı kışları ise kurak geçer.
• Daha çok yamaç yağışları alır.
• Yağış miktarı kıyıda ve dağların denize bakan yamaçlarında çok yüksektir.
• Doğal bitki örtüsü kışın yaprağını döken, yazın yeşillenen Muson ormanlarıdır. En tipik ağacı Teak’tir. Yağışların azaldığı yerlerde ise savanlar görülür.

B. ILIMAN İKLİMLER

1. Akdeniz İklimi

Genel olarak, 30^o – 40^o enlemleri arasındaki karaların batı kıyılarında görülür. Akdeniz iklimi en belirgin olarak Akdeniz çevresinde görülmekle birlikte, Güney Portekiz, Afrika’nın güneyinde Kap Bölgesi, Avustralya’nın güneybatısı ve güneydoğusu, Orta Şili ve ABD’nin Kaliforniya eyaletinde de etkili olmaktadır.

İklim Özellikleri

• Yazları sıcak ve kurak kışları ılık ve yağışlıdır.
• Yıllık ortalama sıcaklık 15 – 20^oC, yıllık sıcaklık farkı ise 15^oC’dir.
• Kış sıcaklık ortalaması 10^oC, yaz sıcaklık ortalaması ise 28^oC civarındadır.
• Yıllık yağış miktarı 600-1000 mm arasında değişir.
• Yağış maksimumu kışın, minimumu ise yazın görülür.
• Yağışlar genellikle yağmur şeklinde ve cephesel kökenlidir.
• Tipik bitki örtüsü, kızılçam ormanlarının tahrip edilmesiyle ortaya çıkan makilerdir.

2. Ilıman Okyanusal İklim

Genel olarak, 40^o – 60^o enlemleri arasında, karaların batı kıyılarında görülür. Oknusal iklim, Batı Avrupa’da, Kuzey Amerika’nın kuzeybatısında, ABD’nin güneydosunda, Güney Şili’de, Avustralya’nın kuzeydoğusunda ve Yeni Zelanda’da etkili olmaktadır.

İklim Özellikleri

• Yazlar serin kışlar ise ılık geçer.
• Yıllık sıcaklık ortalaması 15^oC ve yıllık sıcaklık farkı 10^oC’dir.
• Yıllık yağış ortalaması 1000 mm’den fazladır.
• Yağış maksimumu sonbaharda, minimumu ise ilkbahar’da görülür.
• Doğal bitki örtüsü yayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlardır.
• Ormanların tahrip edildiği yerlerde çayırlar bulunur.

3. Sert Karasal İklim

Genel olarak, 40^o – 65^o enlemleri arasında, karaların deniz etkisinden uzak iç kısımlarında ve kıtaların doğu kıyılarında görülmektedir. Sert karasal iklim, Sibirya, Kanada ve Doğu Avrupa’da geniş bir yayılış sahasına sahiptir.

İklim Özellikleri

• Kışlar erken başlar, çok uzun sürer ve çok sert geçer. Yazlar ise kısa ve ılıktır.
• Yıllık sıcaklık ortalaması 0 – 5^oC, yıllık sıcaklık farkı 20 – 40^oC’dir.
• Yıllık yağış miktarı 500 — 600 mm dolayındadır.
• Yağış maksimumu yazın, minimumu ise kışın görülür. Kış yağışları daha çok kar şeklindedir.
• Yükselim yağışları yaygındır.
• Denizden uzaklaştıkça ve kutuplara doğru yaklaştıkça yağış azalır. Bu da nemin azalmasına yol açtığı için bu iklim bölgesinde yıllık ve günlük sıcaklık farkı çok fazladır.
• Doğal bitki örtüsü iğne yapraklı ormanlardır. Yağışın azaldığı kesimlerde de bozkırlar (step) görülür. Sibirya ve Kanada’da iğne yapraklı ormanlara tayga ormanları adı verilir.

4. Ilıman Karasal (Step) İklimi

Ilıman karasal (step) iklimi, bir geçiş iklimi özelliği gösterir. Orta Kuşak step iklimi 30^o– 50^o enlemlerindeki çöller etrafında ve Akdeniz ikliminden karasal iklime geçiş alanlarında görülür.

İklim Özellikleri

• Bu iklim tipinde kışlar soğuk, yazlar ise sıcaktır.
• Step iklimlerinde yıllık ortalama sıcaklık 10^o – 12^oC, yıllık sıcaklık farkı ise 15 – 30^oC’dir.
• Yıllık yağış miktarı 300 – 500 mm’dir.
• Step iklimlerinde en fazla yağış ilkbaharda ve yaz başında düşmektedir.
• Doğal bitki örtüsü yağışlı mevsimde yeşeren, kurak mevsimde sararan steptir.

C. SOĞUK İKLİMLER

1. Tundra (Kutup Altı) İklimi

Genel olarak, 65^o – 80^o Kuzey enlemleri arasında görülür. Tundra iklimi, Avrupa’nın kuzey kıyıları, Kuzey Sibirya, Kuzey Kanada, Grönland Adası kıyıları ve Orta Kuşaktaki yüksek dağlarda etkili olmaktadır.

İklim Özellikleri

• Sıcaklık çok düşüktür.
• En sıcak ayın ortalaması dahi 10^oC’yi geçmez. Kışın değerler -30^oC ile -40^oC’ye iner.
• Yıllık sıcaklık farkının 65^oC’yi bulduğu yerler vardır.
• Yağışlar ortalama 200 – 250 mm kadardır.
• En fazla yağış yaz aylarında görülür.
• Burada kışın donan, kısa süren yaz döneminde çözülüp bataklık haline gelen tundra (permafrost) toprakları görülür.
• Doğal bitki örtüsü çalı, yosun ve yazın yeşeren kurakçıl otlardan oluşan tundralardır.

2. Yüksek Dağ İklimi

Bu iklimde sıcaklıklar, yükseltiye bağlı olarak yıl boyunca düşüktür. Asya’da Himalayalar, Kuzey Amerika’da Kayalık Dağları, Avrupa’da Alp Dağları ve Güney Amerika’da And Dağları bu iklimin en belirgin görüldüğü yerlerdir.

İklim Özellikleri

• Bu alanlarda yıllık sıcaklık farkı ve yağış miktarı çevrelerine göre fazladır.
• Bu iklimin bitki örtüsü yamaçlardan yükseldikçe kuşaklar oluşturur.

3. Kutup İklimi

Karlar ve buzullarla kaplı kutup bölgelerinde görülür. Kutup iklimi, Kuzey Kutbu çevresinde Grönland Adası’nın iç kısımlarında ve Antarktika’da etkilidir.

İklim Özellikleri

• Sıcaklık ortalaması bütün yıl boyunca 0^oC’nin altındadır.
• Sıcaklık, çoğu zaman -40^oC’ye, hatta daha altına iner.
• Yıllık sıcaklık farkı 30^oC dolaylarındadır.
• Yağışlar son derece az ve kar şeklindedir.
• Bu iklim tipinde bitki örtüsü yoktur.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Aşağıdakilerden hangisi sıcak iklim türlerinden biridir?

A) Karasal iklim
B) Muson iklimi
C) Step iklimi
D) Tundra iklimi
E) Kutup iklimi

Çözüm:
Muson iklimi, sıcak iklim türlerinden biridir. Özellikle Asya kıtasında görülen bu iklimde yazları sıcak ve yağışlı, kışları ise serin ve kuraktır.

Cevap: B

---

Soru 2:
Soğuk iklimlerin görüldüğü bölgelerde yaygın olan bitki örtüsü nedir?

A) Çayır
B) Orman
C) Tundra
D) Maki
E) Savan

Çözüm:
Soğuk iklimlerin görüldüğü bölgelerde tundra bitki örtüsü yaygındır. Bu bölgelerde ağaçsız, kısa boylu bitkiler ve yosunlar görülür. Tundra iklimi genellikle kutuplara yakın yerlerde bulunur.

Cevap: C

---

Soru 3:
Aşağıdaki iklim türlerinden hangisi, yazların sıcak ve kurak, kışların ise ılık ve yağışlı geçtiği bir iklim türüdür?

A) Akdeniz iklimi
B) Step iklimi
C) Çöl iklimi
D) Ekvatoral iklim
E) Kutup iklimi

Çözüm:
Akdeniz iklimi, yazların sıcak ve kurak, kışların ise ılık ve yağışlı geçtiği bir iklim türüdür. Bu iklim tipi Akdeniz kıyılarında ve benzer enlemlerde görülür.

Cevap: A

---

Soru 4:
Karasal iklimin görüldüğü bölgelerde kışlar nasıl geçer?

A) Sıcak ve yağışlı
B) Ilık ve kurak
C) Soğuk ve kar yağışlı
D) Serin ve rüzgarlı
E) Sıcak ve nemli

Çözüm:
Karasal iklimin görüldüğü bölgelerde kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer. Bu iklimde yıllık sıcaklık farkı yüksektir ve kış aylarında sert hava koşulları görülür.

Cevap: C

---

Soru 5:
Ekvatoral iklimin başlıca özelliklerinden biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yıl boyunca sıcak ve yağışlıdır.
B) Kışlar soğuk, yazlar sıcak geçer.
C) Sıcaklık farkı çok yüksektir.
D) Yıl boyunca kuraklık hâkimdir.
E) Yazları serin, kışları soğuktur.

Çözüm:
Ekvatoral iklim, yıl boyunca sıcak ve yağışlıdır. Bu iklim türü, ekvator çevresinde görülür ve sıcaklık farkları çok azdır.

Cevap: A