- I. Kök Türk Devleti’nin yıkılmasından sonra Türk boyları yaklaşık elli sene Çin hakimiyetinde kalmıştır. Türkler bu dönemde tekrar bağımsızlıklarını kazanmak için birçok kez Çin’e karşı ayaklanmışlardır.
- Bu ayaklanmaların en bilineni Kürşat ve 39 arkadaşının Çin sarayını basıp imparator Tay-tsung’u ele geçirerek bağımsızlıklarını elde etmek için yaptıkları ayaklanmadır (639). Başarılı olamayan bu ayaklanma, Türk boyları arasında bağımsızlık duygusunu güçlendirmiştir.
- 648, 679 ve 681 yıllarında üç bağımsızlık girişimi daha yaşanmıştır.
- Kutluk liderliğindeki Kök Türkler, Çin’den bağımsızlıklarını kazanarak II. Kök Türk Devleti’ni kurmuşlardır (682). Kutluk Kağan, devleti derleyip toplayan anlamına gelen “İlteriş” unvanını almıştır. Tonyukuk ise “Apa Tarkan” unvanını alarak bütün askeri ve idari işlerin planlanmasında İlteriş Kağan’ın en büyük yardımcısı olmuştur.
- Kutluk Kağan’dan sonra tahta çıkan Kapgan Kağan dış politikasını, Çin’i sürekli baskı altında tutma, Çin’de yaşayan Türklerin Ötüken’e dönmesini sağlama, Orta Asya’daki tüm Türk boylarını Kök Türk egemenliğinde toplama ilkeleri üzerine kurmuştur. Çin üzerine 46 sefer düzenleyen Kapgan Kağan, Çin’i tehlike olmaktan çıkarmıştır. Kapgan Kağan Dönemi’nde Türk boylarının Kök Türk hakimiyetine girmesiyle Türk siyasal birliği büyük ölçüde sağlanmıştır. Ancak Kapgan Kağan’ın sert tutumu ve Çin entrikaları nedeniyle devlete bağlı boylar birer birer isyan etmiştir. Kapgan Kağan, Çin’in kışkırttığı Türk boylarının ayaklanmasını bastırmaya çalışırken öldürülmüştür (716).
- II. Kök Türk Devleti’nde Bilge Kağan’ın ülkeyi idare ettiği, kardeşi Kül Tigin’in orduyu yönettiği, vezir Tonyukuk’un devletin iç ve dış politikasına yön verdiği dönemde Çin ile mücadele edilmiş; Basmiller, Karluklar, Kırgızlar ve Türgişler yeniden hakimiyet altına alınmıştır.
- Bilge Kağan’dan sonra devletin başına geçen kağanların yetersiz olmaları zamanla devleti zaafa uğratmıştır. Güç kaybeden II. Kök Türk Devleti, 742’de Basmil ve Uygur isyanları sonucunda önce zayıflamış, ardından da Uygurlar tarafından yıkılmıştır.
atiye sağlam
çok iyi