Hünkar İskelesi Antlaşması (1833)

• Mısır Valisi ile Kütahya Antlaşması yapılmasına rağmen II. Mahmut, devletin egemenlik alanlarının tehlikede olduğu düşüncesiyle İngiltere ve Fransa’dan yardım istemiş, ancak olumlu cevap alamamıştır.
• İngiltere ve Fransa’nın desteğini alamayan Osmanlı Devleti, Rusya ile 1833 Hünkar İskelesi Antlaşması’nı yapmıştır.

Hünkar İskelesi Antlaşması’nda Yer Alan Bazı Maddeler:

I. Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa masraflarını karşılamak şartıyla Rusya, donanmasıyla Osmanlı Devleti’ne yardım edecek.

• Bu madde ile ilk kez Rusya, donanmasıyla boğazları geçme hakkı elde etmiş ve bu duruma en çok İngiltere tepki göstermiştir.

II. Rusya bir saldırıya uğrarsa Osmanlı Devleti, Rusya için boğazları kapatacak.

• Bu madde ile Rusya, boğazlar üzerinden gelebilecek saldırıları önlemiştir.

BİLGİ

• Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan Hünkar İskelesi Antlaşması’yla ilk kez “Boğazlar sorunu” doğmuştur.
• Osmanlı Devleti, boğazların statüsü ile ilgili durumunu son kez, hiçbir devletin görüşünü almadan belirlemiştir.

Hünkar iskelesinden (1833) Mondros Mütakeresine (1918)

Boğazlar Sorunu

1933 – Hünkar İskelesi Antlaşması

Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanına karşı “Denize düşen yılana sarılır” deyiminde de vurgulandığı gibi Osmanlı Devleti, “Rusya’nın donanmasıyla İstanbul’a yardıma gelmesi ve Rusya’ya bir Avrupalı devlet savaş ilan ederse Osmanlı’nın Rusya lehine boğazları kapatması” kararına yer vermiştir.

• Osmanlı Devleti, boğazlarla ilgili tek başına son kez bu antlaşmada karar vermiştir.
• Rusya lehine boğazların diğer devletlere kapatılması tarihte ilk kez boğazlar sorununa neden olmuştur.
• Bu durum en çok İngiltere’yi rahatsız etmiştir.

1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi

İngiltere, Fransa, Rusya, Prusya, Avusturya ve Osmanlı’nın katıldığı konferansta boğazlar üzerinde Osmanlı Devleti’nin söz sahibi olduğu sasında uzlaşılmıştır.

• Boğazların statüsü ilk kez uluslararası bir konferansta ve diğer devletlerin iradesi ile şekillenmiştir.
• Boğazların durumu “uluslararası” bir boyut kazanmıştır.

1856 Paris Antlaşması

1841 – Londra Boğazlar Sözleşmesi’ndeki durum aynen kabul edilmiş; İngiltere ve Fransa, “Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü Avrupalı devletlerin garantisi altında olacaktır.” kararıyla bu durumu da teyit etmiştir.

1915 Londra Boğazlar Sözleşmesi

İngiltere, Fransa, İtalya ve Rusya arasında yapılan Gizli Antlaşmalarda, Doğu Anadolu’nun yanında boğazlar üzerinde Rusya’nın nüfuz sahibi olması kararında uzlaşılmıştır.

• Bolşevik İhtilali ile Çarlık Rusya yıkılmış ve yerine kurulan Sovyet Rusya, gizli antlaşmaları açıklamış; 1878 – Berlin Antlaşması ile Çarlık Rusya’nın Osmanlı’dan aldığı yerleri iade etmiş ve Anadolu üzerindeki nüfuz alanlarından vazgeçmiştir.
• Sovyet Rusya’nın bu tutumu gizli antlaşmalardaki paylaşım planlarının değişmesine neden olmuştur.