Hücre döngüsü, iç sinyaller ve çevreden gelen hücre dışı sinyaller ile düzenlenir. Hücrelerin çoğunda, hücre döngüsünün değişik evreleri arasındaki düzeni sağlayan kontrol noktaları bulunur. Kontrol noktalarında “dur” ve “devam et” sinyalleri ile döngünün durmasına veya ilerlemesine karar verilmektedir. Hücre döngüsünde üç temel kontrol noktası vardır. Bunlardan ikisi interfaz evresinde, birisi ise mitotik evrede görev yapmaktadır.

Birçok hücre için en önemli kontrol noktası interfaz evresindeki “G₁ kontrol noktası”dır. Eğer hücre bu kontrol noktasında “devam et” sinyalini alırsa genellikle bölünür. Bu sinyal alınmadığı takdirde ise hücre döngüden çıkar ve G₀ evresi denilen bölünmeme durumuna geçer. Önceden de belirtildiği gibi insanın çok özelleşmiş sinir ve kas hücrelerinde bölünme durmuştur. Karaciğer hücrelerinde olduğu gibi bazı hücreler ise gerektiğinde (örneğin yaralanma durumunda) belirli çevresel sinyaller alarak G₀ evresinden hücre döngüsüne geri dönebilirler. Hasarlı DNA varlığı da G₁ kontrol noktasında hücre döngüsünü durdurur.

İnterfaz evresindeki diğer kontrol noktası “G₂ kontrol noktası”dır. G₂‘deki kontrol noktası, kendini eşlememiş ya da hasarlı DNA’yı algılar ve döngüyü duraklatacak bir sinyal oluşturur. Buradaki duraklama DNA replikasyonunun tamamlanması ya da hasarlı DNA’nın onarılabilmesine olanak sağlar. Mitotik evrede “M kontrol noktası” bulunur. Bu kontrol noktasında kromozomların iğ ipliklerine bağlanması denetlenir. Bütün kromozomların kinetokorları doğru biçimde iğ ipliklerine tutununcaya kadar anafaz başlamaz. M kontrol noktasında yapılan denetim, yeni oluşacak yavru hücrelerdeki kromozom sayısının eşit olmasını sağlar.

Belirli vücut hücreleri tarafından salınan bazı proteinler diğer hücrelerin bölünmesini teşvik eder. Bunlara “büyüme faktörü” denir. Her hücre tipi belirli bir ya da birkaç çeşit büyüme faktörüne spesifik olarak cevap verir. Normal doku hücreleri büyüme faktörlerinin etkisiyle çoğalır ve hücreler belirli bir yoğunluğa ulaştığı zaman çoğalma durur. Bazen büyüme faktörleri yetersiz olsa bile hücreler çoğalmaya devam eder ve hücre döngüsünün kontrolü bozulur. Bu durumda kanser ortaya çıkar.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Hücre döngüsünün kontrol noktaları hangi olayların denetlenmesini sağlar?

A) DNA replikasyonu ve hücre büyüklüğü
B) Mitokondri bölünmesi ve protein sentezi
C) Ribozom sentezi ve hücre zarının oluşumu
D) Endoplazmik retikulumun yapısı ve hücre bölünmesi

Çözüm:
Hücre döngüsünün belirli evrelerinde kontrol noktaları bulunur. G1 kontrol noktası hücre büyüklüğünü ve uygunluğunu, G2 kontrol noktası DNA replikasyonunun hatasız gerçekleşip gerçekleşmediğini, M kontrol noktası ise kromozomların iğ ipliklerine doğru bağlanıp bağlanmadığını denetler. Doğru cevap A şıkkıdır.

---

2. Aşağıdakilerden hangisi hücre döngüsünü düzenleyen proteinlerden biridir?

A) Histon
B) Siklin
C) Kolajen
D) Hemoglobin

Çözüm:
Hücre döngüsünü düzenleyen en önemli proteinler siklin ve siklin bağımlı kinazlar (CDK) olarak bilinir. Bu proteinler hücre döngüsünün ilerlemesini ve bölünmenin kontrol edilmesini sağlar. Doğru cevap B şıkkıdır.

---

3. DNA hasar gören bir hücre, bölünmeye devam ederse ne tür sonuçlar ortaya çıkabilir?

A) Hücre döngüsünün durması
B) Kanser oluşumu
C) Hücrenin apoptoza girmesi
D) Hücre zarının kalınlaşması

Çözüm:
DNA hasarı düzeltilmeden hücre bölünmesine devam ederse, hücreler kontrolsüz bir şekilde çoğalabilir ve kanser gibi hastalıklar ortaya çıkabilir. Normalde hücre döngüsü kontrol mekanizmaları bu tür hataları tespit edip hücreyi durdurur veya apoptoza yönlendirir. Ancak bu mekanizma bozulursa hücreler kontrolsüz şekilde bölünmeye devam eder. Doğru cevap B şıkkıdır.

---

4. Hücre bölünmesini uyaran veya durduran enzim ve proteinler hangi evrede aktif olarak görev alır?

A) Metafaz
B) G1 ve G2
C) Telofaz
D) Sitokinez

Çözüm:
Hücre bölünmesini kontrol eden mekanizmalar en çok G1 ve G2 evrelerinde çalışır. G1’de hücrenin büyüklüğü ve çevresel koşullar, G2’de ise DNA replikasyonunun tamamlanıp tamamlanmadığı kontrol edilir. Bu noktalar, hücrenin bölünüp bölünmeyeceğine karar verir. Doğru cevap B şıkkıdır.

---

5. Kanser hücreleri normal hücrelerden farklı olarak hücre döngüsü kontrol mekanizmalarına nasıl bir tepki verir?

A) Kontrol noktalarına normal şekilde uyum sağlar.
B) Bölünmeyi durduran sinyallere karşı duyarsızdır.
C) Hücre döngüsünü tamamen durdurarak bölünmeyi engeller.
D) Apoptoz mekanizmasını aktif hale getirir.

Çözüm:
Kanser hücreleri normal hücrelerden farklı olarak kontrol noktalarına tepki vermez ve bölünmeyi durduran sinyalleri algılamaz. Böylece hücre döngüsünü kontrolsüz şekilde devam ettirir ve tümör oluşumuna neden olur. Doğru cevap B şıkkıdır.