Hücre, tüm canlıların temel yapı taşıdır ve canlılık olaylarının gerçekleştiği en küçük birimdir. Canlıların yapısını, işlevlerini ve yaşam süreçlerini anlamak için hücreyi tanımak son derece önemlidir. 7. sınıf fen bilimleri dersinde, hücreyi oluşturan temel yapı ve organellerin görevleri, hücre çeşitleri (bitki ve hayvan hücresi) ile hücre teorisi gibi konular ele alınır. Hücreler, mikroskobik yapılar olup, her hücre farklı görevler üstlenir ve bir bütün olarak canlıyı meydana getirir. Hücre bilgisi, biyolojinin temelini oluşturur ve canlıların büyüme, üreme, enerji üretimi gibi süreçlerinin anlaşılmasında büyük rol oynar.

7. Sınıf Hücre Testleri

7. SINIF HÜCRE DERS NOTU

Canlı varlıklarda beslenme, boşaltım ve büyüme gibi canlılık olayları görülürken, cansız varlıklarda bu özellikler görülmez. Bu özellikler ile canlı ve cansız varlıkları birbirinden ayırt edebiliriz. Tüm canlıların, canlılık özelliği gösteren en küçük yapı ve görev birimi hücredir. Binaların tuğlalardan oluştuğu gibi canlılar da hücrelerden oluşur. Canlıları oluşturan hücre sayıları birbirinden farklıdır. Bir canlı tek bir hücreden oluşabileceği gibi çok sayıda hücrenin bir araya gelmesiyle de oluşabilir.

Hücre Sayılarına Göre Canlılar

Tek Hücreli Canlılar

• Amip
• Öglena
• Paramesyum
• Bakteri

Çok Hücreli Canlılar

•  İnsan
• Hayvan
• Bazı Mantarlar
• Bitki

Canlıları oluşturan hücrelerin özellikleri

• Büyür, çoğalır ve ölür.
• Bulunduğu ortamla madde alışverişi yapar.
• Kendisi için gerekli yapısal maddeleri üretir.

Hücreler, bitki hücresi ve hayvan hücresi olmak üzere iki grupta incelenir. Bitki hücresi genel olarak köşeli, hayvan hücresi ise oval bir şekle sahiptir. Bazı hücreler görevlerine göre biçimsel farklılık gösterir. Her hücre, kendisinden önce gelen hücrenin bölünmesiyle oluşur.

HÜCRENİN TEMEL KISIMLARI

Hücreler arasında yapısal farklılıklar bulunsa da tüm hücreler üç ana kısımdan oluşur.

Hücre Zarı

Hücreleri çepeçevre saran canlı, esnek ve seçici geçirgen bir yapıya sahiptir. Seçici geçirgen özelliği ile hücreye giren ve hücreden çıkan maddenin denetimini sağlar. Temel yapısını protein, yağ ve karbonhidrat oluşturur. Hücreyi korur ve hücreye şekil verir. Hayvan hücrelerinin dış kısmında sadece hücre zarı bulunurken, bitki hücrelerinde hücre zarının dış kısmında bir de hücre duvarı bulunur. Bitki hücrelerinin dış kısmındaki cansız hücre duvarı hücreye dayanıklılık ve sertlik kazandırır.

Sitoplazma

Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yarı akışkan, yarı saydam ve tanecikli bir yapıya sahiptir. Büyük bir kısmı sudan oluşur. İçerisinde enzimler, hormonlar, mineraller, karbonhidratlar, yağlar ve proteinler bulunur. Hücredeki yaşamsal faaliyetler için uygun bir ortam oluşturur. Sitoplazmada dağınık hâlde bulunan organeller hücredeki yaşam faaliyetlerini gerçekleştirir.

Çekirdek

Hücrenin yaşamsal faaliyetlerinin yönetim merkezidir. Bitki, hayvan gibi gelişmiş canlıların hücreleri ile amip, öglena ve terliksi hayvan gibi tek hücreli canlıların hücresinde, hücrenin merkezinde veya merkeze yakın bölgelerde bulunur. Hücrede çekirdek genellikle bir tanedir. Çekirdeği olmayan ya da birden çok çekirdeği olan hücreler de vardır. Örneğin, kanımızda bulunan olgun alyuvar hücresinin çekirdeği yoktur. Çizgili kas hücrelerimizin ise birden çok çekirdeği vardır. Bakterilerde de çekirdek yoktur, ancak kalıtsal bilgileri hücrenin sitoplazmasına dağılmış durumdadır. Çekirdek tüm hücrenin yaşamsal faaliyetlerinin yönetimini yapısındaki kromozomlar sayesinde gerçekleştirir.

Kromozom

Hücre çekirdeğindeki ipliksi yapılara kromozom denir. Kromozomlar canlıların kalıtsal özelliklerini taşır. Her canlı türünün kendine özgü kromozom sayısı vardır. Canlıların gelişmişlik düzeyi ile kromozom sayısı arasında hiçbir ilişki yoktur. Canlıların gelişmişlik düzeyleri, kromozomlar içerisinde şifrelenmiş kalıtsal özelliklerle belirlenir.

DNA

Kromozomların temel yapısını oluşturan moleküle DNA denir. DNA hücrenin yönetici molekülüdür. Çift iplikli sarmal bir yapıya sahiptir.

Gen

DNA’nın belirli uzunluklardaki görev birimlerine gen denir. DNA çok sayıda gen içerir. Genler, canlının vücut özelliklerini belirleyen biyolojik şifreler içerir. Örneğin göz rengi, saç rengi, cinsiyet, kan grubu gibi biyolojik özellikler genlerle kontrol edilir.

HÜCRE ORGANELLERİ

Hücre içinde solunum, boşaltım, sindirim gibi yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılara hücre organeli denir. Hücre organelleri, hücre sitoplazmasında bulunur. Her organel farklı görevleri yerine getirir.

BİTKİ VE HAYVAN HÜCRELERİNİN ÖZELLİKLERİ

Bitki Hücresi

• Çekirdek, sitoplazma ve hücre zarı vardır.
• Mitokondri, golgi cisimciği, endoplazmik retikulum ve ribozom vardır.
• Köşeli bir şekle sahiptir.
• Hücre duvarı vardır.
• Kofulları büyüktür ve az sayıdadır.
• Kloroplastları vardır.
• İlkel bitki hücresinde sentrozom vardır.
• İlkel bitki hücresinde lizozom vardır.

Hayvan Hücresi

• Çekirdek, sitoplazma ve hücre zarı vardır.
• Mitokondri, golgi cisimciği, endoplazmik retikulum ve ribozom vardır.
• Genellikle oval bir şekle sahiptir.
• Hücre duvarı yoktur.
• Kofulları küçüktür ve çok sayıdadır.
• Kloroplastları yoktur.
• Sentrozom vardır.
• Lizozom vardır.

Aşağıdaki resimlerde görüldüğü gibi bitki hücresi (soğan zarı hücresi), hayvan hücresi (ağız içi epitel hücresi) arasında yukarıdaki tabloda ifade edildiği gibi benzerlikler ve farklılıklar vardır.

HÜCREDEN ORGANİZMAYA

Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için solunum, boşaltım, sindirim gibi yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirirler. Tek hücreli canlılar, bu faaliyetleri sitoplazmalarındaki organeller tarafından gerçekleştirir. Çok hücreli canlılarda ise benzer yapı ve özellikteki hücreler bir arada çalışarak yaşamsal faaliyetlerin devamlılığını sağlar. Benzer özellikteki ve yapıdaki hücreler aynı görevi yapmak üzere bir araya gelerek dokuları oluşturur. Farklı dokuları oluşturan hücrelerin şekli, görevi, büyüklüğü ve dizilişi farklıdır.

Bitkilerde: iletim, destek ve besin depolama gibi çeşitli dokular bulunur. Hayvanlarda; epitel, kan, kas, kemik, kıkırdak ve sinir gibi çeşitli dokular bulunur. Canlılarda hücreler belirli görevleri yapmak üzere farklı özellikler kazanmışlardır. Benzer hücreler dokuları oluşturmak için gruplanmıştır. Organlar, birlikte çalışan dokulardan oluşmuştur. Birlikte çalışan organlar sistemleri oluşturmuştur. Sistemler bir araya gelerek organizmayı oluşturmuştur.

Aşağıda farklı özellikteki hücrelerin bir araya gelerek bir insanı nasıl oluşturduğu şematik olarak gösterilmiştir. Yapı ve görevleri aynı olan hücreler bir araya gelerek dokuları, dokular bir araya gelerek mide, bağırsaklar ve yemek borusu gibi organları oluşturur. Bu organlar sindirim sistemini oluşturur. Sindirim, dolaşım, boşaltım gibi birçok sistemin bir araya gelmesiyle de insan oluşur.