HELENİSTİK ÇAĞ’DA BİLİM

1. Philip’in ölümünden sonra başa geçen oğlu Büyük İskender Avrupa’dan Hindistan’a ulaşan büyük bir imparatorluk kurmuştur. Büyük İskender ölünce de kurduğu imparatorluk çeşitli bölgelere, çeşitli krallara paylaştırılmıştır. Hellenistik dönemin merkezi Ptolemaios Krallığı ve İskenderiye’dir.

İskenderiye

Büyük İskender tarafından mı yoksa İskender’in anısına mı kurulduğu belli olmayan bu şehir, İskender adını taşıyan on sekiz şehirden biridir. Bu kentin planını ve inşasını o dönemin en ünlü mimarlarından biri olan Rodoslu Deinocrates yapmıştır. Bu şehirde bir noktada dik kesişen iki bulvar vardı. Bu bulvar şehrin merkezi sayılırdı. Kentin merkezinde müze, kütüphane, saray gibi önemli yapılar dışında bir de Sema tapınağı bulunmaktaydı. Büyük İskender’in naaşı bu tapınakta yatmaktaydı. İskenderiye’nin en önemli yapıtlarından biri de Knidoslu Sostratos tarafından bir adaya inşa edilmiş olan Pharos Feneri’dir.

BİLİMSEL KURUMLAR

Müze

Musaeler bilgi, bilim yuvalarıdır. Özellikle edebiyat, tarih, astronomi çalışmaları buralarda farklı farklı odalarda yapılıyordu. Bu dönemin en ünlü bilim adamları da müzede yetişiyordu. Müze gün geçtikçe önemini kaybederek kapatılmıştır.

Kütüphane

Müzede yapılan çalışmaların yürütülmesi için bir kütüphane gerekliydi. Bu hizmetleri sunabilecekleri bir kütüphane kurdular. Müdürlüğe de Eratostehenes ve Aristarkos gibi önemli bilim adamları getirildi. Krallar kütüphaneye katkı sağlamak için dışarıdan gelen insanların kitaplarını ellerinden alıp çoğaltıp sonra da sahiplerine geri veriyorlardı. İçinde 400.000’den fazla kitabın bulunduğu iddia edilen bu kütüphane Roma Kralı Sezar’ın Mısır donanmasını yaktığı esnada büyük ölçüde hasar görmüştür.

BİLİMLER VE BİLİM ADAMLARI

Matematik

Eukleides

Platon’un Akademi’sinde eğitim almıştır. En ünlü eseri Elementler’dir. Bu eser on üç kitaptan oluşuyordu ve her kitap farklı konularda yazılmıştı. Bu esere sonradan iki kitap daha eklenmiştir ancak bu eklemeleri kimin yaptığı belli değildir.

Pergeli Apollonios

Eukleides’in öğrencileri tarafından eğitim almıştır. Eserlerinin çoğu kaybolmuştur. En önemli eseri kendisini ziyarete gelen Naucrates adlı geometricinin isteği üzerine yazdığı Koni Kesitleri’dir. Koni Kesitleri sekiz kitaptan oluşur. Bu sekiz kitaptan sadece ilk dördü günümüze kadar gelmiştir. Koni kesitlerini bir ve aynı koniden elde edip üç koni kesitini birbirine bağlayabilen, koni kesitlerine parabol, hiperbol ve elips isimlerini ilk veren ve koni kesitleri kuramını ilk defa bulan Apollonios’tur.  Hellenistik Çağ’ın en önemli geometricilerinden biridir ve Koni Kesitleri adlı eserinden sonra da Büyük Geometrici lakabıyla anılmaya başlanmıştır. Astronomi ile de yakından ilgilenen Apollonios, matematiksel astronominin kurucusu olarak bilinir. Eudoxos’un ortak merkezli küreler sistemini kabul etmek yerine yeni bir model önermiştir. Bu model episikl ve eksantrik düzeneklerden oluşur.Bu modeli sadece önermiş, uygulamamıştır. Modeli uygulayan bilim adamı Batlamyus’tur.

Astronomi

Sisamlı Aristarkhos

Yeni bir astronomik sistem kurmak istiyordu. Aristarkhos’a göre evrenin merkezinde Dünya değil, Güneş vardı. Dünya ve diğer gök cisimleri, Güneş’in etrafında dairesel yörüngeler çizerek dönüyorlardı. Bu sistem iki sebepten dolayı kabul edilmemiştir. Bunlardan biri Güneş’in doğudan doğup batıdan battığını zaten bilmeleri ve bu sisteme göre bu mümkün değildi. Diğer bir sebep ise Dünya merkezli bir sistemi kabul etmeleri ve Güneş merkezli sisteme inançlarının olmamasıdır.

Hipparkhos

Özellikle matematik ve astronomi ile ilgilenmiştir. Dairenin çevresini 360, çapını 120 parçaya ayırmıştır. Açıların ölçümünü kolaylaştırmak için kirişler cetvelini geliştirmiştir.

Fizik

Archimedes

Archimedes fizikçi, matematikçi ve filozoftur. Fizik alanına bileşik makara, sonsuz vida ve hidrolik vide gibi buluşlarla katkı sağlamıştır. Bir kürenin yüzölçümünü ve hacmini bulması ise matematiğe en önemli katkısı olmuştur. Parabolün Dörtgenleştirilmesi adlı eserinde ilk defa bir parabol kesmesinin alanının, aynı taban ve yüksekliğe sahip olan bir üçgenin alanının 4/3’üne eşitliğine değinmiştir.

Coğrafya

Erastosthenes

Yer’in Ölçümü ve Coğrafya Hatıratı kitaplarının yazarıdır. Coğrafya Hatıratı kitabında sırasıyla şu üç bölüm yer alır: Yunan tarihi, Yer’in ölçümü ve harita yapımı. İlk defa paralel-meridyen çizgilerinin kullanılmasını öneren Erastosthenes’tir.

Biyoloji ve Tıp

Teofrastos

Aristoteles’in izinden gitmektedir. Daha çok botanik alanıyla ilgilenmiştir. Bu alanda yazmış olduğu Bitkilerin Tarihi eseri çok ünlüdür. Bu eserinde ilk defa kullandığı terimler tohum, kanal ve meyvedir. Bitkileri tek çenekliler ve çift çenekliler olmak üzere iki gruba ayırmaktadır.

Herophilos

İskenderiye Okulu’nun ilk biyologlarından biridir. Hayvanları ve insanları karşılaştırarak incelemiştir. Sinir sistemi olarak beyni görür ve zekanın da beynin içinde olduğunu düşünmüştür. Arter ve venleri ilk defa ayıran Herophilos’tur. Anatominin Babası olarak bilinir.

Erasistratos

Sinir sistemi hakkında çalışmalar yapmıştır. Sinirleri içi boş kanallar olarak tanımlamıştır. Beyni ve beyinciği birbirinden ayırmıştır. İnsanların beyinlerindeki kıvrım sayısıyla, zeka seviyelerinin doğru orantılı olduğunu düşünmüştür. Omurilikten çıkan sinirleri, duyu sinirleri ve hareket sinirleri olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

Teknoloji

İskenderiye Mekanik Okulu

İskenderiyeli Ctesibios, İskenderiyeli Heron ve Bizanslı Philon tarafından kurulmuş, teknolojik çalışmaların yapıldığı bir okuldur.

İskenderiyeli Ctesibios

İskenderiye Mekanik Okulu’nun kurucusudur. En bilinen icatları basma tulumba, su saati ve Hidrolik adı verilen su orgudur.

İskenderiyeli Heron

Mekanik ve Pnömatik adında iki önemli eseri vardır. Yansıma adlı yapıtında da optikle alanında yaptığı çalışmaları yazmıştır.

Bizanslı Philon

Askeri mühendistir. Mekanika Syntaxis adında bir eseri vardır. Bu eser sekiz kitaptan oluşmaktadır ve yalnızca üçüncü kitabı günümüze ulaşmıştır. Bu kitap savaş sanatı üzerine yazılan ilk eserdir.

ÖMER ÜZEN

Araştırmacı/Yazar-Politikacı

Omer Uzen