Hayatımızdaki Asitler ve Bazlar 10. sınıf kimya

Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Asitler

Günlük yaşamda kullandığımız lavabo açıcılar, tuvalet temizleyicileri, fırın temizleyicileri, oksit giderici gibi bir çok madde asitler ya da bazlardan üretilmiştir.

Asit ve bazlar meyvelerde ve sebzelerde doğal olarak bulunmaktadır.
İlaç, gübre, deterjan, sabun gibi maddelerde ya doğrudan kullanılmışlardır ya da bunların türevleri vardır.

H₂SO₄: Sülfürik Asit (Zaç Yağı)

Mineral asitlerdendir.
Yoğun kıvamlı renksiz ya da hafif sarı renkli bir sıvıdır.
Korozif etkisi yüksek olan bir maddedir.
Yarı soy metallere etki eder.
Kendi molekülleri birbiriyle tepkime verdiğinden “Dumanlı Asit” olarak da bilinir.
Su ile her oranda karışır.
Suda çözündüğünde HSO₄^– ve SO₄^-2 iyonlarını oluşturur.
Özellikle derişimi yüksek olan çözeltileri hidroliz yoluyla deriye zarar verir. Bu nedenle yakıcıdır. Buharı körlüğe neden olabilir.
H₂SO₄ ile çalışırken mutlaka plastik eldiven giyilmeli ve koruyucu gözlük takılmalı.
H₂SO₄ hidroskopik (Su çekici) madde olduğundan nemli havayı kurutur.
Sanayide çok farklı kullanım alanları vardır. Bu nedenle ülkelerin gelişmişlik sıralaması belirlenirken kullanılan kriterlerden biridir.
H₂SO₄‘ün kullanım alanlarından en önemlisi yapay gübre üretimidir. Gübre üretiminde H₂SO₄, NH₃‘la tepkimesinden oluşan (NH₄)₂SO₄ tuzu bitkilerin azot ihtiyacını karşılar.
Kimya sanayinde, deterjan, ilaç, su arıtımı reçine, boyar madde, böcek ilacı, petrol katalizörü gibi maddelerin üretiminde faydalanılır.
Boya, sprey, matbaa mürekkebi boyalı kumaş, selefon asetat gibi maddelerin üretiminde kullanılır.
Otomobil akülerinde elektrolit olarak kullanılır.

HNO₃: Nitrik Asit (Kezzap)

Suda çözündüğünde tamamen iyonlarına ayrışır.
HNO₃ + H₂O → H₃O⁺ + NO₃^–
Çok korozif olan HNO₃ renksiz, saydam ve çok kuvvetli bir asittir.
Çok derişik (% 68’den fazla) olanlarına dumanlı nitrik asit denir.
Kuvvetli bir yükseltgeyicidir.
NH₃ ile oluşan tuzu NH₄NO₃ gübre ve patlayıcı üretiminde kullanılır.
HNO₃ evlerde temizlik malzemesi olarak kullanılır. Bu amaçla nitrik asit su ve alkol ile karıştırılarak kullanılır.

HCl: Hidroklorik Asit (Tuz ruhu)

CH₃COOH Asetik Asit (Sirke Ruhu)

Asetik asit suda her oranda, çözünebilen organik bir asittir.
Asetik asit suda her oranda çözünmesine rağmen çözünmüş olan moleküllerin tamamı H⁺ ve CH₃COO^– iyonlarına ayrışmaz. Bu nedenle zayıf asittir.
Asetik asit, oda koşullarında keskin kokulu, ekşi tadı ile bilinen renksiz saydam bir sıvıdır.
Sindirim yoluyla alındığında etkileri bir kaç saat sonra hissedilir.
Yüksek sıcaklıkta tutuşabilir. Buharı havayla karışınca patlayıcı olabilir.
Seyreltik çözeltileri (% 0-10) zararsızdır. Ancak daha derişik olanları insan ve hayvanların sindirim sistemine zarar verebilir. Kandaki asitliği artırdığından ölümcül olabilir.
Asetik asit, karbonhidratların yükseltgenmesiyle oluşur.
Asetik asit sanayide, tahta tutkalı, vinil asetat, tekstilde kullanılan asetik anhidrit ve asetik ester üretiminde kullanılır.
Polietilen tereftalat (PET) üretiminde kullanılır.
CH₃COOH, gıda sanayiinde pH düzenleyici olarak E260 koduyla kullanılır.
Evlerde % 4-5’lik sulu çözeltisi sirke olarak kullanılır.

H₃PO₄: Fosforik Asit

Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Bazlar

Günlük yaşamda ve sanayide kullanılan maddelerin bir çoğu asit ya da baz veya bunların tepkimelerinde oluşan tuzlardır. Asitleri tanıdığımız kadar bazları da tanımamız gerekir.

Ca(OH)₂: Kalsiyum Hidroksit (Sönmüş Kireç)

NaOH: Sodyum Hidroksit (Sudkostik), Kostik Soda

Beyaz, nem çekici ve oda koşullarında katı bir madde olan NaOH suda çözündüğünde tamamen Na⁺ ve OH^– iyonlarına ayrılan kuvvetli bir bazdır.

NaOH_(k) → Na⁺_(aq) + OH^–_(aq)+ ISI

Birçok alanda kullanımı vardır.
→ Kağıt sanayiinde sodyum sülfit (Na₂SO₃) ile birlikte selüloz liflerinin birbirinden ayrılmasında
→ Sert sabunların üretilmesinde
→ Deterjan üretiminde
→ Asidik gazları (SO₂, N₂O₃, CO₂ gibi) absorbe etmek
→ Organik kimyada birçok organik bileşiğin sentezlenmesinde
→ Alüminyum oksitten, alüminyum metalinin elde edilmesinde
→ Gıda sanayiinde alkolsüz içeceklerin üretilmesinde
→ Gıdalara katılan karamel rengi, çikolata ve kakao üretiminde,
→ Tıkanan lavaboların açılmasında,
kullanılır.

KOH: Potasyum Hidroksit (Potas Kostik)

Oda koşullarında beyaz renkli ve katı halde bulunur. KOH, sodyum hidroksit (NaOH) gibi kuvvetli bir baz olduğundan suda çözündüğünde %100 iyonlarına (K⁺ ve OH^–) ayrışır.

KOH_(ka) → K⁺_(aq) + OH^–_(aq) + ISI

Potasyum hidroksitin bir çok kullanım alanı vardır. Ancak maliyeti yüksek olduğundan NaOH’e göre daha az tercih edilir.

Potasyum hidroksit’in (KOH) kullanım alanları:

Arap sabunu üretimi: Arap sabunu sıvıdır. Ancak el yüz yıkamada kullanılmaz. Tahriş edici özelliği vardır. Lavabolarda kullanılan diğer sıvı sabunlarla karıştırılmamalıdır. Arap sabunu yumuşak sabun olarak da bilinir.
KOH tarım alanında da asidik toprakların pH değerini artırmada kullanılır. Ayrıca tarım ilaçları ve gübre üretiminde de kullanılır.
Asidik oksitlerin tutulmasında kullanılır.
2KOH_(k) + CO_2(g) → K₂CO₃_(k) + H₂O_(s)
KOH bileşiği,
→ Geri dönüşümlü kağıt üretiminde,
→ Ni-Cd gibi alkali pillerin üretiminde,
→ Bitkisel yağlardan biyodizel üretiminde,
→ Petrol rafinasyonunda
→ Veterinerlikte ilaç üretiminde
kullanılır.

NH3: Amonyak

Çözümlü Örnek Test Soruları

3. BÖLÜM: Hayatımızdaki Asitler ve Bazlar

Aşağıdakilerden hangisi asidik özellik gösteren bir ev ürünüdür?
A) Sabun
B) Limon suyu
C) Çamaşır suyu
D) Süt

Çözüm: Limon suyu sitrik asit içerir ve asidik özellik gösterir. Doğru cevap B‘dir.
Hangisi bazik bir temizlik maddesidir?
A) Limon suyu
B) Sabun
C) Sirke
D) Kolonya

Çözüm: Sabun, bazik özellik gösteren bir temizlik maddesidir. Doğru cevap B‘dir.
Aşağıdaki yiyeceklerden hangisi asit içerir?
A) Süt
B) Yoğurt
C) Sirke
D) Çay

Çözüm: Sirke, asetik asit içerir ve asidik özellik gösterir. Doğru cevap C‘dir.
Aşağıdakilerden hangisi bazik özellik gösteren bir madde değildir?
A) Kireç suyu
B) Çamaşır suyu
C) Sabun
D) Limon suyu

Çözüm: Limon suyu asidik özellik gösterir. Diğer maddeler baziktir. Doğru cevap D‘dir.
Aşağıdaki ürünlerden hangisi baz içermektedir?
A) Sirke
B) Süt
C) Amonyak
D) Kolonya

Çözüm: Amonyak, NH₃, bazik özellik gösteren bir maddedir. Doğru cevap C‘dir.
Hangi asit, mide asidi olarak bilinir?
A) Sülfürik asit
B) Hidroklorik asit
C) Nitrik asit
D) Fosforik asit

Çözüm: Mide asidi olarak bilinen asit hidroklorik asittir (HCl). Doğru cevap B‘dir.