Atmosferin dar bir alanında meydana gelen kısa süreli hava olaylarına hava durumu denir. Meteoroloji bilimi tarafından incelenir. Atmosfer olaylarının geniş alanlarda, uzun yıllar boyunca (ortalama 40-50 yıl) gösterdiği ortalama duruma iklim denir. Klimatoloji biliminin inceleme alanına girer.
Uyarı: “Dün hava çok güzeldi.” “Hava bulutlu”, “Bugün hava açık” gibi deyişler hava durumlarını belirtirken, “Yazlar, sıcak ve kuraktır.” “En yağışlı mevsim sonbahardır.” gibi deyişler bölgede etkili olan iklim koşullarını belirtmektedir.
Ekvator’da ve kutuplarda yıl içinde hava koşulları değişiklik göstermediği için hava durumu ve iklim birbirinden farklı özellikler göstermez, Ancak diğer alanlarda görülen hava durumu özellikleri ile iklim koşulları arasında belirgin farklılıklar vardır. Bu farklılık özellikle orta kuşakta daha belirgin olarak hissedilir.
Sıcaklık ve nem koşulları açısından benzer özellikler taşıyan geniş atmosfer parçalarına hava kütlesi denir. Hava kütleleri geldikleri yerin özelliklerini ulaştıkları yere taşırlar. Hava olayları ve özellikleri hakkında yapılan ölçüm ve gözlemlere rasat denir. Rasatlar, meteoroloji istasyonlarıyla, uydularla ve kısa süreli uçurulan balonlarla yapılan ölçüm ve gözlemler sonucu elde edilir. Rasatlar üç grupta toplanır:
a. Sinoptik rasatlar: Bütün dünyada Greenwich saatine göre 3 saat aralıklarla, aynı anda yapılan rasatlardır. Elde edilen veriler daha çok hava tahminlerinde kullanılır.
b. Klimatolojik rasatlar: Meteorolji istasyonunun yerel saatine göre her gün 07.00, 14.00 ve 21.00’da olmak üzere 3 kez yapılır.
c. Fenolojik rasatlar: Kültür bitkilerinin yetişme dönemleri dikkate alınarak tarımsal amaçlı yapılan rasatlardır.
Gün, ay ve yıl içinde yapılan rasatlar sonucu iklim elemanlarına ait elde edilen en yüksek ve en düşük değerlere ekstrem değerler denir.
İklimin Etkileri
İklim, doğrudan ya da dolaylı olarak insanın beşeri ve ekonomik faaliyetleri üzerinde etkilidir. Teknik ilerlemeye bağlı olarak iklime bağımlılık azalmakla birlikte, hiçbir zaman bu bağımlılık tamamen ortadan kalkmaz.
Yeryüzünde iklimin etkilediği bazı beşeri ve ekonomik özellikler şunlardır:
- Tarımsal faaliyetlerde tarım ürünü çeşidini belirler. Örneğin her mevsim yağış alan bir bölgede tahıl veya pamuk tarımı yapılamaz. Ya da kış sıcaklıklarının düşük olduğu alanlarda yüksek sıcaklık isteyen turunçgil, zeytin gibi ürünler yetiştirilemez.
- Tarımsal faaliyetlerin yükselti sınırını belirler. Ekvatorda bu sınır yüksekken, soğuk bölgelerde alçaktır.
- Hayvancılığı etkiler. Yazı yağışlı alanlarda gür otlaklara bağlı olarak büyükbaş hayvancılık gelişirken, yazı kurak iklimlerde cılız bitki örtüsü doğal ortamda ancak küçükbaş hayvancılığın yapılmasına olanak tanır.
- Turizm faaliyetlerini etkiler. Yağışın mevsimlere düzenli dağıldığı bir bölgede yaz turizminin gelişmesi beklenmez. Ya da kış yağışının yağmur şeklinde olduğu alanlarda kış turizmi yapılamaz.
- Ulaşımı etkiler. Karın uzun süre yerde kaldığı alanlarda (soğuk iklim bölgelerinde) ulaşımda aksamalar yaşanır. Ulaşımın zorlaşması bu tür alanlarda sanayi faaliyetlerini olumsuz etkiler.
- Nüfusun dağılışı ve yerleşme üzerinde etkilidir. Sert iklimlerin etkili olduğu alanlarda nüfus yoğunluğu az, ılıman iklimlerde yerleşmeler ve nüfus yoğunluğu fazladır.
- Konut yapım malzemesini etkiler. Aşırı yağışlı bir bölgede kerpiç (toprak) yaygın bir yapı malzemesi değildir. Ayrıca yağışın fazla olduğu yerlerdeki evlerde çatı yapımı zorunludur. Oysa sıcaklığın ve yağışın az olduğu iklimlerde kerpiç evler yapılabileceği gibi çatı zorunluluğu da ortadan kalkar.
Yeryüzünde iklimin etkilediği doğal özellikler şunlardır:
- Yer şekilleri
- Kayaların çözülmesi
- Toprak türleri
- Doğal bitki örtüsü
- Akarsuların rejim ve debileri
- Kalıcı kar sınırı
- Orman üst sınırı
İklimi Etkileyen Unsurlar
İklim elemanlarının özellikleri üzerinde etkili olarak, farklılaşmasını sağlayan ve iklim üzerinde belirleyici olan faktörlerdir.
- Enlem
- Yer şekilleri (Eğim-Bakı)
- Yükselti
- Denizellik – karasallık
- Okyanus akıntıları
- Basınç
- Rüzgârlar
