HARİTALARDA YER ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLDİĞİ YÖNTEMLER
Yükselti, engebe, eğim gibi fiziki özellikleri gösterebilmek için bazı yöntemler geliştirilmiştir. Bunlar; renklendirme, tarama, gölgelendirme, kabartma ve izohips yöntemleridir.
1. Renklendirme Yöntemi
Yükseltilerin ve derinliklerin belirli renklerle ifade edildiği yöntemdir.
Bilgi: Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaları birleştiren çizgilere izobat (eş derinlik eğrisi) denir.
Renklendirme yöntemiyle çizilmiş Türkiye fiziki haritasında yeşil renk Marmara Bölgesi’nde, sarı renk Güneydoğu ve İç Anadolu Bölgesi’nde, kahverengi Doğu Anadolu Bölgesi’nde en çok kullanılır. Renk değişmesi en hızlı olan yer ise Doğu Karadeniz Bölümü’dür.
2. Tarama Yöntemi
Yükselti basamakları arasında kalan yerler, eğim doğrultusunda taranır. Tarama çizgilerinin kısa, kalın ve sık olduğu
yerlerde eğim fazla; uzun, seyrek ve ince olduğu yerlerde ise eğim azdır. Düz alanlar boş bırakılır.
Bilgi: Taralı çizgilerin boyuna uzantıları arasındaki boşluklar, yükselti basamaklarını gösterir. Bu boşluklar çizilerek oluşan kapalı eğriler, o yüzey şeklinin izohipsleridir.
3. Gölgelendirme Yöntemi
Araziye kuzeybatı yönünden 45olik açı ile ışık geldiği kabul edilir. Aydınlık taraflar açık, eğimin fazla olduğu gölgeli taraflar koyu renklere boyanır. Eğim arttıkça koyuluk anar. Yardımcı yöntemdir, pek kullanılmaz.
4. Kabartma Yöntemi
Yüzey şekillerinin üç boyutlu olarak gösterildiği, maket harita yöntemidir. Bu yöntem, yüzey şekillerinin belirli bir oranda küçültülmesi esasına dayanır. Yer şekillerini gerçeğine en yakın biçimde gösteren yöntemdir. Yüksek maliyet ve taşıma zorluğu nedeniyle kullanım alanı sınırlıdır.
5. İzohips (Eş Yükselti) Yöntemi
Deniz seviyesinden eşit yükseklikteki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen kapalı eğrilere izohips denir. İzohipsler çizilirken belirli yüksekliklerin yatay düzlemlerle kesiştiği varsayılır.
izohipslerin Genel Özellikleri
- Yer şekillerinin kuş bakışı görünüşünü yansıtırlar.
- İç içe kapalı eğrilerdir. Her eğri, kendisinden daha yüksek olan eğriyi kuşatır. En dıştaki eğri en alçak yeri, en içteki eğri ise en yüksek yeri gösterir.
- 0 metre eğrisi deniz seviyesinden başlar, buna kıyı çizgisi denir.
- Aynı izohips üzerindeki yerlerin yükseltisi aynıdır.
İzohipsler, birbirlerini kesmezler. İzohipslerin sıklaştığı yerde eğim fazla, seyrekleştiği yerde eğim azdır.
İzohipsleri kesen düz, kalın, kesintisiz çizgiler devamlı akarsuları, kesik çizgiler ise mevsimlik (geçici) akarsuları gösterir.
İki izohips arasındaki yükselti farkına eş yükselti aralığı (eküidistans) denir. Haritanın her yerinde aynıdır. Eküidistans, harita ölçeğiyle ters orantılıdır. Yani büyük ölçekte küçük eküidistans, küçük ölçekte büyük eküidistans kullanılır. Aşağıdaki şekilde I numaralı harita büyük ölçekli, II numaralı harita küçük ölçekli haritadır.
Birbirini çevrelemeyen komşu iki ‘izohipsin yükseltileri birbirine eşittir. İki tepe arasındaki düzlüğe boyun denir.
Yükselti arttıkça izohipslerin boyları kısalır. Dağların doruklarında ve çanakların dibinde nokta hâlini alırlar. Birer
nokta olarak gösterilseler de, bu noktaların izohips değeri vardır.
Karalar üzerindeki çukur alanlar, çanağın merkezine yönelen oklarla gösterilirler.
Yükseltinin arttığı yöne doğru eğriler “∧” şeklinde girinti yapmışsa vadi; yükseltinin azaldığı yöne doğru eğriler “∨”
şeklinde girinti yapmışsa sırt ismini alır. Vadilerde izohipslerin sivri ucu akarsuyun kaynağını, açık ağzı ise akarsuyun akış yönünü gösterir.
İzohipsler birbirlerini kesmeseler de eğimin çok fazla olduğu yerlerde (falez ve şelale / dev kazanı) birbirlerine yaklaşarak kesişmiş gibi görünürler.
Akarsu vadisinin her iki yakasında bulunan ilk izohipslerin yükseltileri eşittir.
