Hareketin temel kavramları, 9. sınıf fizik müfredatında önemli bir yer tutar. Hareket, bir cismin zamanla yer değiştirmesi olarak tanımlanır. Hareketin tanımlanması ve incelenmesi için hız, ivme, yer değiştirme gibi temel kavramlar kullanılır. Bu konu, fiziğin temel yapı taşlarından biri olan kinematiğin anlaşılmasına katkı sağlar.

Hareket

Bir cismin, bir noktadan başka bir noktaya gitme sürecine hareket denir. Eğer cismin yeri, seçilen referans noktasına göre zamanla değişiyorsa bu cisim o referans noktasına göre hareket halindedir denir.

Alınan Yol (x)

Cismin hareket ederken izlediği yörüngenin uzunluğu alınan yol olarak adlandırılır. Bu büyüklük skaler olup, SI birim sisteminde metre cinsinden ifade edilir.

Konum ()

Bir cismin, belirli bir anda referans noktasına göre bulunduğu yer konum olarak tanımlanır.

Konum, referans noktasından cismin bulunduğu noktaya çizilen en kısa mesafedir. SI birim sisteminde metre ile ölçülür ve

harfi ile gösterilir.

• Konum, bir vektör büyüklüğüdür.
• Seçilen referans noktasına göre değişiklik gösterebilir.

Yer Değiştirme

Bir cismin ilk konumundan son konumuna doğru çizilen en kısa mesafe, yer değiştirme olarak adlandırılır. Yer değiştirme, bir vektörel büyüklüktür ve  sembolüyle gösterilir. SI birim sisteminde birimi metredir.

Not:

A noktasından B noktasına 1, 2 veya 3 farklı yol izleyerek giden bir hareketlinin yer değiştirmesi  kadardır.

Düz bir yol boyunca aynı yönde gidilirse yer değiştirme miktarı ile alınan yolun büyüklüğü aynı olur. Alınan yol ise skaler bir büyüklüktür.

Hız

Bir cismin birim zamanda yaptığı yer değiştirme miktarıdır. Hız, sembolüyle gösterilen vektörel bir büyüklüktür ve SI birim sisteminde metre/saniye (m/s) cinsindendir.

Sürat

Cismin birim zamanda aldığı yol. Sürat, V sembolü ile gösterilen skaler bir büyüklüktür ve SI birim sisteminde metre/saniye (m/s) cinsindendir.

Ortalama Hız

Hareket eden bir cismin yer değiştirmesinin geçen zamana oranı. Ortalama hız,  sembolüyle gösterilir ve SI biriminde m/s cinsindendir.

Anlık Hız

Bir cismin belirli bir andaki hızı. Anlık hız,  sembolüyle gösterilen vektörel bir büyüklüktür ve SI birim sisteminde m/s cinsindendir.

Ortalama Sürat

Bir cismin aldığı yolun geçen zamana oranı. Ortalama sürat, ​ sembolü ile gösterilen skaler bir büyüklüktür ve metre/saniye (m/s) cinsindendir.

Anlık Sürat

Bir cismin belirli bir andaki hızı. Anlık sürat, V ile gösterilir ve skaler bir büyüklüktür. Birimi metre/saniye (m/s) cinsindendir.

İvme

Bir cismin birim zamanda hızındaki değişim miktarı. İvme, sembolü ile gösterilen vektörel bir büyüklüktür ve SI biriminde metre/saniye kare (m/s²) cinsindendir.

Özet:

Hareketin Temel Kavramları

1. Konum
   • Konum, bir cismin referans noktasına göre bulunduğu yerdir. Cisimler, belirli bir noktaya göre konumları ile tanımlanır. Genellikle bir koordinat sistemi üzerinden ifade edilir.
2. Yer Değiştirme
   • Yer değiştirme, cismin başlangıç noktası ile bitiş noktası arasındaki en kısa mesafedir. Vektörel bir büyüklük olup, yönü ve büyüklüğü vardır.
   • Örnek: Bir öğrenci A noktasından B noktasına 3 metre doğuya gidiyorsa, yer değiştirme bu yönde gerçekleşir.
3. Alınan Yol
   • Alınan yol, bir cismin hareketi sırasında kat ettiği toplam mesafedir. Skaler bir büyüklüktür, sadece büyüklük ile ifade edilir. Yol ile yer değiştirme her zaman aynı olmayabilir.
   • Örnek: Bir öğrenci bir parkurda dolaşarak A’dan B’ye 5 metre yol alır ama yer değiştirmesi 3 metre olabilir.
4. Hız
   • Hız, bir cismin birim zamanda aldığı yolun miktarıdır. Skaler bir büyüklüktür ve yönü yoktur. Genellikle “sürat” olarak da adlandırılır.
   • Formül: Hız = Alınan yol / Zaman
   • Örnek: Bir araba 100 kilometrelik bir mesafeyi 2 saatte kat ederse, ortalama hızı 50 km/saattir.
5. Sürat
   • Sürat, cismin birim zamanda kat ettiği mesafe ile ilgilidir. Sürat de skaler bir büyüklüktür ve yön göstermez.
6. Hız (Vektörel)
   • Hız vektörel bir büyüklüktür, hem büyüklüğe hem de yöne sahiptir. Hız, yer değiştirmenin zamanla oranıdır.
   • Formül: Hız = Yer değiştirme / Zaman
   • Örnek: Bir sporcu 100 metreyi 10 saniyede doğrudan koştuysa, hızı 10 m/s olacaktır.
7. İvme
   • İvme, bir cismin hızının birim zamandaki değişimidir. Vektörel bir büyüklüktür ve hem büyüklüğü hem de yönü vardır.
   • Formül: İvme = Hız değişimi / Zaman
   • Örnek: Bir araba hızını 0’dan 20 m/s’ye 5 saniyede çıkarıyorsa, ivmesi 4 m/s²’dir.

Örnek Sorular

1. Bir bisikletçi, 10 saniyede 50 metre yol alıyor. Bisikletçinin sürati nedir?
   • Çözüm: Sürat = Alınan yol / Zaman = 50 m / 10 s = 5 m/s
2. Bir öğrenci A noktasından 4 metre doğuya, ardından 3 metre kuzeye gidiyor. Öğrencinin yer değiştirmesi nedir?
   • Çözüm: Öğrencinin yer değiştirmesi bir dik üçgen oluşturur. Yer değiştirme = √(4² + 3²) = 5 metredir.