GÖRELİLİK

Hareket, gözlemcinin bulunduğu yere göre tanımlanmalıdır. Örneğin hareket hâlinde olan bir otobüsün içinde oturan bir yolcu, otobüse göre hareketsiz kabul edilirken yere göre hareketli gözlenecektir. O hâlde bir varlığın hareketini seçilen belirli bir noktaya göre tanımlamak gerekir. Bu noktaya referans noktası, bu noktanın bulunduğu sisteme de referans sistemi denir. Örneğin hareket hâlindeki bir otobüsün sürücüsünün bulunduğu yer referans noktası, otobüs ise referans sistemidir. Bir referans sistemine göre hareketsiz görünen bir varlık başka bir referans sistemine göre hareketli olabilir. Bu nedenle mutlak referans sisteminden bahsedemeyiz. Ancak seçilen bir referans sistemi duruyor kabul edilerek hareketi ona göre belirleyebiliriz.

Hareket, bir cismin bir referans noktasına göre konumunun değişmesidir. Bir cisim sabit bir noktaya göre yer değiştiriyorsa hareket ediyor demektir. Hareket, farklı şekillerde meydana gelir ve bu hareket türleri fiziksel özelliklerine göre sınıflandırılır.

1. Düzgün Doğrusal Hareket: Cisim, sabit bir hızla ve doğrusal bir yol üzerinde hareket eder. Bu tür hareket sırasında cismin hızı değişmez ve hareket sabittir. Örnek: Bir araba sabit hızda düz bir yolda ilerliyorsa, düzgün doğrusal hareket yapıyor demektir.

2. Düzgün Hızlanan ve Yavaşlayan Hareket: Bir cisim, sabit bir ivme ile hızını artırıyorsa (düzgün hızlanan), ya da yavaşlatıyorsa (düzgün yavaşlayan) bu tür hareketi yapar. Bu hareket türünde hız değişir ancak ivme sabittir. Örnek: Fren yapan bir araç yavaşladığı için düzgün yavaşlayan hareket yapar.

3. Dairesel Hareket: Cisim, bir merkez etrafında dairesel bir yol üzerinde hareket eder. Dairesel hareket sırasında hızın yönü sürekli değişir ancak hareketin büyüklüğü sabit olabilir. Örnek: Bir uydunun Dünya etrafında dönmesi dairesel harekete örnektir.

4. Salınım Hareketi: Bir cisim, belirli bir denge noktası etrafında düzenli olarak ileri geri hareket ediyorsa bu salınım hareketi olarak adlandırılır. Örnek: Bir saat sarkacının ileri geri sallanması.

Özet Bilgi:

Bir varlığın, sabit kabul edilen bir referans sisteminde durgun bir noktaya göre yer değiştirmesine hareket, hareket süresince izlenen yola da yörünge denir. Hareketler yörüngenin şekline göre isimlendirilir. Örneğin hareketlinin yörüngesi doğrusal ise doğrusal hareket, dairesel ise dairesel hareket, elips şeklinde ise eliptik hareket olarak isimlendirilir. Düz bir yolda ilerlemekte olan araçların hareketi doğrusal harekete, bir saatin akrep ve yelkovanının hareketi ile dönme dolabın hareketi dairesel harekete, gezegenlerin Güneş etrafındaki hareketi eliptik harekete örnek gösterilebilir. Ayrıca hareketi; hareketli bir doğru boyunca ilerliyorsa öteleme hareketi, bir nokta ya da eksen etrafında dönüyorsa dönme hareketi, bir nokta ya da eksen etrafında titreşim yapıyorsa titreşim hareketi olarak da adlandırabiliriz.
Doğrusal hareket yapan cisimlerin hareketi öteleme hareketine, dairesel ve eliptik hareket yapan cisimlerin hareketi de dönme hareketine örnektir . Bazen öteleme ve dönme hareketi birlikte gerçekleşebilir. Örneğin bir bisiklet tekerleğinin dönerek ilerlemesi sırasında öteleme ve dönme hareketleri birlikte gerçekleşir. Bir yayın ucuna bağlanmış bir cismin bir nokta etrafındaki salınımını, elektrik akımını oluşturan elektronların hareketini, duvar saatinin sarkacının ya da bir metronomun çubuğunun hareketini de titreşim hareketine örnek olarak gösterebiliriz.

Çözümlü Örnek Test Soruları: Hareket ve Hareket Türleri

Soru 1:

Bir araç 20 m/s sabit hızla hareket etmektedir. Araç, 10 saniye boyunca hareketine devam ettiğine göre toplam aldığı yol kaç metredir?
A) 100
B) 150
C) 200
D) 300

Cevap: C
Çözüm: Sabit hızla hareket eden bir cismin aldığı yol formülü x = v * t ile hesaplanır. Burada v = 20 m/s, t = 10 saniye:
x = 20 * 10 = 200 metre.

Soru 2:

Bir cisim ilk hızı 5 m/s olan düzgün hızlanan bir hareket yapıyor. Cismin ivmesi 2 m/s² ve hareket süresi 4 saniye olduğuna göre, cismin son hızı kaç m/s’dir?
A) 9
B) 10
C) 11
D) 13

Cevap: D
Çözüm: Son hız formülü v = v₀ + a * t ile hesaplanır. Burada v₀ = 5, a = 2, t = 4:
v = 5 + 2 * 4 = 5 + 8 = 13 m/s.

Soru 3:

Düz bir yolda sabit ivmeli hareket yapan bir cisim, 5 saniyede 50 metre yol alıyor. İvmesi 2 m/s² olduğuna göre ilk hızı kaç m/s’dir?
A) 0
B) 2
C) 4
D) 6

Cevap: B
Çözüm: Sabit ivmeli harekette alınan yol formülü x = v₀ * t + (1/2) * a * t² ile hesaplanır. Burada x = 50 metre, t = 5 saniye, a = 2 m/s²:
50 = v₀ * 5 + (1/2) * 2 * 5²
50 = 5v₀ + 25
25 = 5v₀
v₀ = 25 / 5 = 5 m/s.

Soru 4:

Bir araç 30 m/s hızla hareket ederken 5 m/s² sabit bir ivmeyle hızlanmaktadır. Araç 4 saniye sonunda hangi hıza ulaşır?
A) 50 m/s
B) 60 m/s
C) 70 m/s
D) 80 m/s

Cevap: A
Çözüm: Son hız formülü v = v₀ + a * t ile hesaplanır. Burada v₀ = 30 m/s, a = 5 m/s², t = 4 saniye:
v = 30 + 5 * 4 = 30 + 20 = 50 m/s.

Soru 5:

Duran bir cisim 3 m/s² sabit ivme ile hareketine başlıyor. Cisim 6 saniye sonunda kaç metre yol alır?
A) 18
B) 36
C) 54
D) 72

Cevap: D
Çözüm: Sabit ivmeli hareket formülü x = v₀ * t + (1/2) * a * t² ile hesaplanır. Burada v₀ = 0, a = 3 m/s², t = 6 saniye:
x = 0 * 6 + (1/2) * 3 * 6²
x = 0 + (1/2) * 3 * 36
x = 54 metre.

Soru 6:

Bir araç sabit hızla hareket etmektedir. 12 saniye sonunda 360 metre yol aldığını gözlemledik. Araç kaç m/s hızla hareket etmektedir?
A) 20
B) 25
C) 30
D) 35

Cevap: C
Çözüm: Sabit hızda hareket formülü x = v * t ile hesaplanır. Burada x = 360 metre, t = 12 saniye:
v = x / t
v = 360 / 12 = 30 m/s.

Soru 7:

Bir cisim 10 m/s ilk hızla hareket etmeye başlıyor ve sabit bir frenleme ivmesi -2 m/s² ile durana kadar hareket ediyor. Cismin durması için geçen süre kaç saniyedir?
A) 4
B) 5
C) 6
D) 8

Cevap: B
Çözüm: Hareketin durması için geçen süre t = (v – v₀) / a formülüyle hesaplanır. Burada v = 0, v₀ = 10 m/s, a = -2 m/s²:
t = (0 – 10) / -2
t = 5 saniye.

Soru 8:

Bir top 20 m/s hızla yukarı doğru fırlatılıyor. Yerçekimi ivmesi g = 10 m/s² olduğuna göre, topun en yüksek noktaya ulaşması kaç saniye sürer?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4

Cevap: B
Çözüm: Yukarı doğru fırlatılan bir cisim en yüksek noktada hızı sıfır olur. Süre formülü t = v₀ / g ile hesaplanır. Burada v₀ = 20 m/s, g = 10 m/s²:
t = 20 / 10 = 2 saniye.