HABER YAZISI

• Arapça kökenli bir kelime olan “haber” TDK Sözlük’te “Bir olay, bir olgu üzerine edinilen bilgi, salık” ve “İletişim veya yayın organlarıyla verilen bilgi” anlamlarında kullanılmaktadır.
• Haber yazısı, güncel gazetelerde, dergilerde veya internet sitelerinde yer alan bir yazı türüdür.
• İnsanoğlu, tarih öncesi dönemlerden günümüze, haberleşme ve iletişim ihtiyacı çerçevesinde, nesneleri konumlandırarak yerlere, mağara duvarlarına ve kayalara çizilen resimlerle anlamlar üretilmiştir. Zaman içinde gelişen yazı, yazı yazılacak yüzeylerin gelişimi, iletişimin farklı coğrafyalara uzanmasını sağlamıştır. Haberleşme önce gazete ile; daha sonra telefon, radyo, televizyon, internet gibi araçlarla sağlanmıştır.

Haberin başlıca nitelikleri

1. İlginç olmalıdır. (Toplumu ve toplumun genel menfaatlerini ilgilendirmeyen haberler okuyucu ya da dinleyici tarafından ilgi görmez.) ”Bir köpek, adamı ısırırsa belki haber olmaz ama bir adam köpeği ısırsa haber olur.” sözü haberin ilginç olması gerektiğini ortaya koyar.
2. Orijinal yanları bulunmalıdır.
3. Doğru olmalıdır, kaynağı “dedikoduya dayanan” haber olmamalıdır.
4. Sağlam ve inandırıcı kaynaklara dayandırılmalıdır.
5. Kısa cümleler de, açık, sade ve kesin bir anlatımla yazılmalı, okuyan herkes rahatlıkla anlayabilmelidir.
6. Haber, eski bir haberin devamı niteliğinde ise önceki gelişmeler kısaca özetlenmelidir.
7. Haber, belirli bir plan dâhilinde yazılmalıdır. Haberin planı da, genel kompozisyon yazılarında olduğu gibi, giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden meydana gelir. Haberin giriş bölümünde olayın kısa bir özeti yapılır. Gelişme bölümünde ayrıntılar niteliklerine göre bir sıraya konularak ayrı paragraflar halinde yazılır. Sonuç bölümünde ise, olayın ulaştığı son boyut kısaca anlatılır.
8. Haberin metni ile başlığı bir bütündür. Haberlerin başlıkları, genellikle gazetelerin yazı işleri kadrosu tarafından konulur. Haberin başlığı olayın özünü çok kısa ve net biçimde ortaya koyacak nitelikte olmalıdır.

Genel olarak ister manşet, ister sünnanşet ya da normal haber başlığı olsun, tüm başlıklarda dikkat edilmesi gereken temel unsurlar şöyle sıralanabilir:

• Başlıklar haberi okutmak için okuyucuyu isteklendirmelidir.
• Haberin özetini içermelidir.
• Okuyucunun ilgi ve dikkatini çekmelidir.
• Haber unsurlarını içermelidir.
• Kısa ve anlaşılır olmalıdır.
• Haber metni ile çelişmemelidir.
• Haberin özünden uzaklaşılmamalıdır.
• Abartılı olmamalıdır.
• Çoklu okumaya ya da yanlış anlaşılmaya yol açmamalıdır.
  Boş sözlerden kaçınılmalıdır.
• Habere yorum getirmemelidir.

Haber metinleri; roman, hikâye gibi çeşitli sanat metinlerine kaynaklık edebilir. Dostoyevski’nin “Suç ve Ceza”, Orhan Kemal’in ”Vukuat Var” adlı eserleri bir haberden yola çıkılarak yazılmıştır.

Ters Piramit Modeli

• Haber yazıları, genellikle “tersine dönmüş piramit” yöntemiyle yazılır. Haber yazımında en eski tekniklerden olan ters piramit tekniği, günümüzde de en çok kullanılan haber yazma tekniğidir. Bu teknikte habere yönelik bilgilerin, hedef kitlenin ilgisine göre en önemliden daha az önemliye doğru sıralanması öngörülür.
• Ters piramit tekniği, 1850’lerde ABD’de gazetecilerin telgrafla haber geçmek için geliştirdikleri bir tekniktir. Telgraf kullanımındaki sorunlar nedeniyle gazeteciler haberin en önemli kısımlarını hemen göndermek istedikleri için bu tekniği kullanmaya başlamışlardır.
• Tekniğe göre okurun ilgisi göz önünde bulundurularak muhabir ya da yazı işleri sorumlusunun vereceği karar çerçevesinde habere ilişkin en önemli ve can alıcı unsurlar ön plana çıkarılır, daha az önemli olan unsurlara ise haberin devamında yer verilir. Ters piramit tekniğinde haberin 20—28 cümleden oluşturulması önerilmektedir.
• Metin kaleme alınırken kesinlikle 1. şahıs anlatısı kullanılmaz, 3. şahıs anlatısı kullanılır. Öznel yargı belirtmek kesinlikle yasaktır. Bu yasak kabaca, gazetecinin/gazetenin olay/olgu/açıklamadan bağımsız olarak kendi düşüncesi olduğu izlenimini yansıtabilecek sıfat, benzetme, deyim ve çeşitli diI bilgisel kiplerin (-ebilmek, —meli, – malı gibi) metin içine dâhil edilmemesi olarak özetlenebilir. Haber olabildiğince kısa, öz ve yalın olarak yazılır. Bu sıkı kural ve yasaklar, içerdiği haber ne olursa olsun her tür ters piramit haber metninin kuruluşunda uygulanır. Bu uygulama, içerikten bağımsız bir biçimin göstergesidir.
• Haber metni, Başlık-Flaş-Gövde-Detay yapısını izler.
• Flaş (giriş cümlesi), “en önemli, yeni, ilginç” olguları zaman kaybetmeden aktarır. Öznel, düşünsel ya da betimleme cümleleri içeren kompozisyon girişini benimsemez. Flaş, temel olay ya da olayların bir özetidir. En önemli öge ya da bilgi metinde en önce verilir, kronolojik sıra takip edilmez, önem sırası yani bir hiyerarşi gözetilir.
• Gövde bölümünde flaştaki özet ayrıntılandırılır, varsa ek bilgiler verilir; flaş ve gövdede haberin temel bilgileri olabildiğince aktarılır (5N+1K formülasyonu; ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden + kim). Ayrıca nesnellik göstergesi olarak mutlaka kaynak gösterilmeye gayret edilir (kaynaklar alıntılar, istatistik bilgiler ve belgeler olabilir).
• Detay olarak görülen ya da haberin öncesine ait geçmiş bilgiler metinin en sonunda verilir.

Ters Piramit Modeli

1. Başlık: Haberin temel olayı “özetleme” yoluyla metnin en üstünde ilk cümlede yer alır ya da olaylar dizisinin “sonucu” en önce verilmektedir.
2. Flaş: Olayların aktarılmasında kronolojik sıra izlenmez. “Haber değeri” ile belirlenen önem hiyerarşisine göre metinde bilgiler yer alır, yerleştirilir.
3. Gövde: Haberin flaş bölümünde verilen özet, ayrıntılandırılır. Olayın arka plan bilgileri aktarılır.
4. Detay: Temel olay ve konuya zarar vermeden kesilip atılabilecek en detay bilgilerin aktarıldığı bölümdür.

Bu model, haberin okuyucuya en önemli bilgiyi hemen sunmasını sağlar ve detaylar, haberin ilerleyen bölümlerinde verilir.

5N1K

“Ne, niçin, nasıl, nerede, ne zaman, kim“ sorularının kısaltmasından oluşan ifadedir.

Haber yazıları, 5N 1K’da yer alan sorulara verilen cevaplarla genişletilir.

• Ne? Ne oldu, olay nedir?
• Kim? Olayın kahramanları ya da söz söyleyen kim ya da kimler?
• Nerede? Olay nerede gerçekleşti?
• Ne zaman? Olay ne zaman oldu?
• Neden? Olayın nedenleri neler?
• Nasıl? Olay nasıl gerçekleşti?