GÜZEL SANATLAR İÇİNDE EDEBİYAT

Edebiyat

Düşünce, duygu ve hayalleri sözlü veya yazılı olarak güzel ve tesirli biçimde anlatma sanatıdır.

Edebiyat, taşıdığı özellikler yönüyle söze biçim veren, malzemesi dil olan sanat dalıdır.

Dilin İnsan ve Toplumdaki Yeri

Dil – Kültür İlişkisi

• Dil, millî kültürün ilgi alanına giren varlık dünyasını yansıtır.
• Bir dilin zenginliği ya da yoksulluğu, kültürünün zenginliği ya da yoksulluğudur.
• Dilin sınırlarını toplumun kültürü belirler.
• Her dilde bulunan atasözlerinin, deyimlerin başka dillere çevrilememesi; her dilin ayrı bir inanç yapısının, farklı bakış açılarını eseri olduğunu gösterir.
• Dil; millî hafızanın, duyguların, düşüncelerin, maddi ve manevi değerlerin ortak hazinesidir.
• Kültürün nesilden nesile geçmesi ve devam etmesi dil ile gerçekleşir.
• Bireyler arasındaki duygu, düşünce akımı dil ile gerçekleşir.
• Gelenek ve görenekler, dünya görüşü, din, sanat, tarih vs. dil sayesinde nesilden nesile aktarılır.

Dil – Edebiyat İlişkisi

• Edebiyat dile dayanır. Bir şiirde, hikâyede, romanda, tiyatroda, bize heyecan veren hisler, hayaller ve betimlemeler var oluşlarını dile borçludur. Resimde boya, müzikte ses neyse edebiyatta da dil odur.

Sanat

Belli kalıplar içine konulamayan ve estetik olan insan duygularının dışa vurumudur. Sanat eserlerinin bazıları estetik bir haz uyandırmanın yanında doğrudan fayda da sağlayabilir. Örneğin Mimar Sinan’ın yaptığı camiler, insanların ibadetlerini yerine getirmesi amacıyla yapılmıştır. Ancak bu yapıtlar tek olması ve estetik haz uyandırması bakımından sanat eseridir. Bu örnekte şu sonuca da varmalıyız: Sanat ve zanaat, bazı durumlarda birbirini tetikleyebilir.

Sanatın İşlevleri

1.  Sanatın İletişimsel İşlevi: Edebiyat hariç diğer sanatlar kendi ulusallıklarının yanında bütün insanlara açık bir dil ortaya koyar. Çünkü sanat dilin sınırlarını aşar. Edebiyatın dili ise ulusaldır.
2. Sanatın Aydınlatıcı – Yapıcı İşlevi
3. Sanatın Eğitsel İşlevi
4. Sanatın Estetik Haz Verme İşlevi
5. Sanatın Kültürel İşlevi

İnsan ve Sanat

• Sanatın insanlıkla neredeyse yaşıt olduğunu gösteren olgular vardır.
• İnsanoğlunun olduğu her yerde bugün adına sanat dediğimiz bir olgunun olduğu, sanat tarihçilerinin ortak görüşüdür.
• Güney Fransa ve İspanya’daki mağaraların üzerinde bulunan Buzul Çağı insanlarınca yapılan resimler bulunmuştur.
• Günümüzde Afrika, Avustralya ve Güney Amerika’da yaşayan ilkel kabileler bile sanat kapsamında değerlendireceğimiz birçok etkinlikte bulunmaktadır.
• Bütün bu olgular bize gösteriyor ki insanoğlu, adına ne derse desin sanattan kopuk bir hayat yaşayamamaktadır.

Zanaat

Zanaat, maddi ihtiyaçları karşılamak için eğitim ve tecrübe gerektiren işlere verilen addır.

Güzel Sanatlar İçinde Edebiyat

• Güzel sanatlarda gerçeklik, bilimsel gerçeklikten farklı olarak değişkendir, görecelidir, kurmacadır, özneldir.
• İnsanda güzel duygular uyandıran, duygu, düşünce ve hayal dünyasını zenginleştiren esere sanat eseri denir.
• Sanat eserinin amacı öncelikle güzelliktir.
• Sanat eserleri insanların duygu ve düşüncelerini anlatır.
• Bilimsel eserler gibi bilgilendirici ve nesnel değildir.
• Sanat işiyle uğraşanlara sanatçı denir.
• Duygu düşünce ve hayallerin söz ve yazı ile güzel ve etkili biçimde anlatılmasına edebiyat denir.
• Şiir, hikâye roman, masal vb. edebiyatın türleri arasında yer alır.
• Edebiyatın ana malzemesi dildir.
• Duygu düşünce ve hayaller dil ile anlatılır.
• Çağlar öncesinde ortaya konan eserler dil sayesinde günümüze dek varlıklarını korumuşlardır.
• Dil ile ortaya konan eserler edebî metinlerdir.
• Bir metnin edebî metin olması için o metinde yan anlam ve mecazlar bulunmalıdır. Yan anlam ve mecaz olmazsa sadece metin olur.
• Edebî metinler cümle ve paragraflardan meydana gelir.
• Paragraflar da kendi arasında anlamsal bir bağlantı kurarak edebî metni oluşturur.

• Resim, müzik, mimari, heykel, şiir, edebiyat birer sanat dalıdır.
• Sanat eserleri geleneksel sınıflandırmayla görsel (plastik) sanat eseri, fonetik sanat eseri ve dramatik (ritmik) olmak üzere üçe ayrılır.

1. Görsel (Plastik Sanatlar): resim, mimari, heykel, hat
2. Fonetik Sanatlar: edebiyat ve müzik
3. Dramatik – Ritmik Sanatlar: tiyatro, dans, sinema, bale, opera

Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda edebiyatın güzel sanatlar içindeki yerinin, işitsel (fonetik) sanatlar grubu olduğunu anlayabiliriz. Bu sınıflandırmanın dışında bir de çağdaş sınıflandırma yapılmıştır.

Çağdaş Sınıflandırma

Bu yöntemde söz konusu edilen sanat dalının niteliği ve tekniği göz önünde bulundurulmaktadır.

Yüzey Sanatları

Tüm iki boyutlu sanat çalışmaları, yani bir eni ve bir boyu olan kâğıt veya tuval üzerine, bir duvar ya da kumaş üzerine uygulanan sanatlardır. Resim ve türleri (yağlı boya, sulu boya, baskı sanatları vb.), duvar resmi, minyatür, karikatür, fotoğraf, süsleme vb.

Hacim Sanatları

Üç boyutlu sanat çalışmalarıdır. Söz gelimi heykel, seramik, anıtlar vb.

Mekân Sanatları

İç ya da dış mekânı kapsayan ya da düzenleyen sanat dallarıdır.

Mimarî ve çevre düzenlemesi gibi mekâna ilişkin tüm tasarım çalışmaları bu gruba girer.

Dil Sanatları

Edebiyat ve yazı türlerini kapsayan sanatlardır. Roman, hikâye, şiir, deneme, tiyatro metni, film senaryosu vb.

Ses Sanatları

Müzik ve müziğin bütün türlerini kapsayan sanatlardır. Halk müzikleri, klâsik müzikler vb.

Eylem Sanatları

İnsan bedeniyle anlatım gücü kazanan sanatlardır. Bale, dans türleri, halk dansları, pandomim vb.

Dramatik Sanatlar

İnsanın bir eylemle kendini veya bir olayı, bir olguyu anlattığı sanatlardır. Tiyatro, opera, müzikal oyun, kukla gibi sahne sanatlarıyla sinema, gölge oyunu gibi türler bu grupta toplanabilir.

Yukarıdaki bilgiler dikkatli incelendiğinde geleneksel sınıflandırmadaki fonetik sanatların, dil sanatları ve ses sanatları olmak üzere ikiye ayrıldığı görülür. Çağdaş sınıflandırmada ise edebiyatın güzel sanatlardaki yeri dil sanatları kategorisinde yer aldığı görülecektir.

Bilim

Evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgiye bilim denir.

Bilimin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

1 . Evrenseldir.

2. Nesneldir.

3. Akıl ve mantık ilkelerini kullanır.

4. Kuşkucu ve eleştireldir.

5. Kendini yenileme özelliğine sahiptir: Bilimsel doğrular, değişkendir. Bilimdeki doğru, aksi kanıtlanmadıkça doğrudur. Bilimin doğruları ya değişir ya doğrulara yeni bilgiler eklenir.

6. Yinelenebilir: Bilimsel eylem kesinliği sağlamlaştırmak için yinelenebilir.

7. Olgusaldır: Doğadaki gözlem ve deney sonucunda ortaya çıkan olgular bilime yön verir.

8. Tümevarım yöntemi kullanır: Bilim, parçaları birleştirerek bütünü kapsayan bir sonuca ulaşır. Yasa ve genellemeye çalışır.