Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)

1970’Ierde sadece sulama ve hidroelektrik enerji üretimi amaçlı bir proje olarak başlanan Güneydoğu Anadolu Projesi, daha sonraları bölgedeki sosyoekonomik şartların da iyileştirilmesini hedefleyen bir proje hâline gelmiştir. Türkiye’nin ilk bölgesel kalkınma projesi olan GAP; Fırat ve Dicle nehirlerinin aşağı kısımları ile bunlar arasında yer alan Gaziantep, Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şırnak, Batman ve Kilis illerini kapsamaktadır.

Güneydoğu Anadolu Projesi’nin Amaçları

İlk dönemde sadece sulama ve enerji üretimi amacıyla ortaya konan GAP daha sonrasında ekonomik, sosyal ve kültürel değişimlerin hedeflendiği bir proje hâlini almıştır.

Bu hedeflerin başlıcaları şunlardır:

• GAP bölgesinin diğer bölgelerle gelir farklılıklarını azaltmak
• Bölgedeki kır ve kent alanlarının altyapısını geliştirmek
• Konut ihtiyacını karşılayıp mevcut konutları iyileştirmek
• Ulaştırma hizmetlerinin yapılmasını sağlamak
• Bölgedeki eğitim seviyesini yükseltmek
• Kurumlar arasındaki eş güdümü sağlamak
• Sanayi, maden, tarım, ormancılık, sağlık, kültür, turizm ve enerji alanlarında şartları iyileştirmek

GAP’ta Tarım

Tarımsal faaliyetler açısından büyük bir potansiyele sahip olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin toplam arazi varlığının yaklaşık %43,6’sı bitkisel üretim, %29,4’ü çayır – mera ve % 19,2’si orman – fundalık arazisinden oluşmaktadır.

Bölgede hem tarımsal faaliyetler hem de tarıma dayalı sanayi açısında büyük öneme sahip tarımsal işletmeler bulunmaktadır. Ayrıca bölgede bulunan tarımsal işletmeler büyüklük açısından Türkiye ortalamasının üzerindedir. Türkiye’de ortalama işletme büyüklüğü 61 dekar iken GAP alanı ortalaması 104,8 dekardır.

GAP sonrasında sulama olanaklarında yaşanan artışa bağlı olarak bölgedeki tarımsal verim ve çeşitlilik büyük artış göstermiştir. Mevcut durumda GAP bölgesi Türkiye’deki pamuk üretiminin yarıdan fazlasını karşılamaktadır. Ayrıca ülke genelinde yetiştirilen kırmızı mercimeğin %97,5’i, Antep fıstığının %93,5’i, arpanın %16’sı, buğdayının %52,1’i ve mısırın %29,9’u yine bu bölgeden karşılanmaktadır. Sulama olanaklarının gelişmesiyle bölgede sebze, meyve ve endüstri bitkilerinin (pamuk, mısır, soya) üretiminde de büyük artış olmuştur. Bu artışın gelecek dönemlerde daha da fazla olması beklenmektedir.

GAP’ta Hayvancılık

GAP bölgesinde hayvancılık faaliyetleri genellikle geleneksel yöntemlerle (ekstansif) yapılmaktadır. Özellikle küçükbaş hayvan varlığı bakımından zengin olan bölgede hayvancılık faaliyetleri önemli bir yer tutmaktadır. Bölgede Türkiye’deki sığır varlığının yaklaşık %7,3’ü, koyun varlığının %16,2’si, keçi varlığının ise yaklaşık % 22,8’i GAP bölgesinde bulunmaktadır.

Bölgede hayvancılık faaliyetlerinin gelişmesi ile hayvansal ürün (et, süt, peynir, tereyağı gibi) üretiminin artırılması planlanmaktadır. Hayvansal ürünlerin üretiminin artması ile hem iç tüketime yönelik taleplerin hem de başta Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Orta Asya bölgeleri olmak üzere ihracata yönelik üretimin artması beklenmektedir.

GAP’ta Su Ürünleri

GAP bölgesi gerek Fırat ve Dicle nehirleri gerekse de bölgede bulunan çeşitli doğal ve baraj gölleri ile önemli bir su potansiyeline sahiptir. Özellikle GAP bölgesinde birçok barajın inşa edilmesi sonrasında bölgedeki su potansiyeli önemli ölçüde artış göstermiştir.

Bu potansiyel değerlendirildiğinde bölgenin su ürünleri üretiminin önemli artış göstermesi beklenmektedir. GAP tamamlandığında yıllık yaklaşık 32.500 ton balık üretimi, 50 milyon dolar gelir ve 6.500 kişiye istihdam oluşturulması beklenmektedir. Günümüzde Türkiye’de iç sulardan elde edilen balığın avcılıkta %4,3’ü ve yetiştiricilikte ise %7,6’sı GAP bölgesinden sağlanmaktadır.

GAP’ta Sanayi

GAP bölgesinde son yıllarda tarıma dayalı sanayinin gelişmesi diğer sanayi kollarının gelişmesine de ortam hazırlamıştır. Bölgede yaşanan gelişmeler sonrasında birçok küçük ve orta ölçekli sanayi tesisi bulunmaktadır. Ayrıca bölgede 17 adet Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Bu OSB’lerde 1.845 firma üretime geçmiş ve bu firmalarda 160.000’den fazla kişi istihdam edilmektedir.

GAP’ta Sağlık

GAP’la birlikte bölgedeki sağlık hizmetleri de gelişme göstermiştir. Sağlık Bakanlığı’nın yaptığı çalışmalar sonrasında bölgede birçok yeni sağlık kurumu açılmıştır. Bölgede hem birçok yeni hastane açılmış hem de var olan hastanelerin kapasitesi geliştirilmiştir.