Teleskopların gelişim süreci ve birçok gök bilimcinin katkılarıyla günümüzde astronomi biliminin temelleri atılmış ve hala araştırmaları devam etmektedir. Yaşam alanımız olan Dünya dışında da gezegenlerin olduğu, binlerce yıldızın ve gök cisimlerinin bulunduğu bu sonsuz boşluk hala insanoğlu tarafından merak ve ilgi odağıdır.
Bütün canlı ve cansız tüm varlıkların içinde bulunduğu bu sonsuz boşluğa evren adı verilir.
Dünya’nın dışında kalan evrene ise uzay denir. Uzayda uydular, gök taşları, yıldızlar her biri gök cismi adını alır. Uzaydaki kendi ekseni etrafında dönen kızgın gaz ve toz bulutlarından oluşmuş gök cisimlerine bulutsu denir.
Bulutsuların bir araya gelip sıkışmasıyla ise yıldız adını verdiğimiz gök cisimleri oluşur.
Bulutsu’nun bir diğer adı da nebula‘dır. Bulutsular çevrelerine ışık yayalar, Gökyüzünde bulunan bu bulutsulardan bazıları bir arada bulunmalarından ötürü adını almış takımyıldızları arasında yer alır. Örneğin Orion adlı takım yıldızında Büyük Bulutsu ve Atbaşı adlı bulutsular mevcuttur.
Bu bulutsu, yıldız, takımyıldızları dışında da evrende birçok gök cismi bulunur. Son zamanlarda adının sıkça duyulduğu karadelikler ise uzayda bulunan ışığın dahi kaçamadığı çok yüksek bir çekim alanına sahip ışık yaymadığı için Kara Delik adını almış bölgelere denir.
Karadelikler kütlelerine göre isimlendirilir. Çevresinde bulunan tüm her şeyi yutan kozmik yapılardır.
Aslında karadelikler ömrünü tamamlamış olan yıldızların tüm kütlesinin merkezde toplanması, merkezde oluşan bu aşırı yoğunluğundan dolayı çevrede olan her şeyi ışığı bile kendine çekmesiyle oluşur.
Yıldızların ömrünü tamamlamasıyla oluşan karadeliklerden bahsettik. Yani yıldızların da bir ömrü olduğuna göre yıldızlarda doğar yaşar ve ölür diyebiliriz.
Yıldızlar; çevreye ısı ve ışık yayan doğal ışık kaynaklarımızdır. Sıcaklıkları birbirinden farklıdır.
En sıcak yıldızlar mavi – beyaz, orta sıcaklıkta olanlar sarı renkli, soğuklar ise kırmızı renklidir.
Güneş sarı renginden dolayı orta sıcaklıkta olan bir yıldızdır.
Yıldızlar aynı zamanda O’dan 9′ a kadar (en sıcaktan soğuğa) kendi içlerinde alt gruplara ayrılıyor. Bunun yanı sıra yıldızlar parlaklığı, büyüklüğü ve hareketliliğine göre de 3’e ayrılır.
- Sabit Yıldızlar; Kutup yıldızı gibi hareketsiz olan yıldızlar.
- Değişken Yıldızlar; Parlaklığı ve ışık enerjisi değişen yıldızlar.
- Çift Yıldızlar; Uzayda ortak ağırlık merkezinden dolayı birbirleriyle gezen yıldız çiftleridir.
Not: Yıldızlar çevrelerine yaydıkları ışıktan dolayı bayrağımızdaki gibi çizilmiştir. Aslında yıldızlar Güneş yıldızında da olduğu gibi küresel ve çevreye ışık yayan gök cisimleridir.
Dünya’dan gökyüzüne baktığımızda bir arada bulunan ve yerleri sabit olan yıldız gruplarına takımyıldızları denir. Takımyıldızlarını Romalılar ve Eski Yunanlılar benzettikleri hayvan, cisim ve ünlü kişilerin isimlerini vererek adlandırmışlardır.
Bunlardan bazıları; Büyükayı, Küçükayı, Ejderha, Çoban, Orion (Avcı). Ayrıca burçlara verilen isimler; koç, boğa, akrep, terazi, yengeç, yay, kova oğlak, aslan, balık, başak ve ikizlerde takımyıldızlarına verilen adlardır.
Kuyruklu yıldızlar ise gerçek yıldızlar ile sadece isim benzerliği bulunur. Bu gök cisimleri yapısında bulunan donmuş gazların Güneş’e yaklaştıklarında erimesiyle arkalarında bir kuyruk görünümü oluşur. Bu yüzden
kuyruklu yıldız adını alır. lkaye – Zhang, Halley ve Hale Bopp en bilinen kuyruklu yıldızlardır. Halley; Dünya’dan 76 yılda bir görülür. En son 1986’da görüldü. lkaye – Zhang, Dünya’dan izlenebilen en son kuyruklu yıldızdır ve 2002’de görüldü. Hale Bopp 1997’de Dünyadan izlendi.
Güneş, gündüz Dünya’dan görebildiğimiz tek yıldızdır. Görebilmemiz Dünya’ya olan yakınlığıyla değil ışık gücüyle ilgilidir. Güneş’in Dünyamıza olan uzaklığı yaklaşık 150 milyon km’dir. Bazen gök cisimleri arasındaki uzaklığı km ile söylemek yetersiz kalır. Bu yüzden iki gök cisimi arasında kalan uzaklık ışık yılı birimi ile ifade edilir. Bir ışık yılı ise ışığın boşlukta bir yılda aldığı mesafedir. Bu mesafe 9,46 x 1012 km’ye eşdeğerdir.
Örneğin Güneş’e en yakın yıldız olan Proxima Güneş’e 4,22 ışık yılı uzaklığındadır.
Not: Işık yılı bir zaman birimi değil uzaklık ölçü birimidir.
Bazı uzaklıklar;
- Dünya ve Ay 1,5 ışık saniyesi yani yaklaşık 450 bin km’dir.
- Dünya ve Mars 4,2 ışık dakikası yani yaklaşık 77 milyon km’dir.
- Dünya ve Güneş ise 8 ışık dakikası yani yaklaşık 150 milyon km’dir.
Galaksiler (Gökadalar)
Milyonlarca yıldızdan, yıldız kümelerinden, bulutsulardan ve gaz bulutlarından oluşmuş bağımsız uzay adalarına Galaksi ya da Gökada denir.
Gökadalar şekillerine göre sarmal, dairesel ya da eliptik ve düzensiz şekillerde olabilir.
Dünya’mız sarmal bir gökada olan Samanyolu gökadasında bulunur.
Sarmal gökadalar ortasında parlak yıldızlar topluluğu bulunan, bu merkezden yıldızlardan çıkan ışınlar kol gibi sarmal bir şekilde merkezin etrafında dönerler.
Ayrıca Dünya’dan bakıldığında teleskop kullanmadan bile görülebilen Andromeda galaksiside sarmal galaksi şeklindedir.
Şapkaya benzeyen görünümünden dolayı Sombrero adını alan Sambrero galaksisi de en bilinen gökadalardan biridir.
