Doğa olayları ile ilgili olarak duyu organları veya teknolojik araç ve gereçler kullanılarak yapılan incelemelere gözlem denir. Gözlem işini yapan kişiye ise gözlemci denir. Fizikte olaylar iki tür gözlem yardımı ile incelenir.

A. Nitel Gözlem : Bir gözlemcinin beş duyu organını kullanarak yaptığı gözlemdir.

Bir fizik olayını açıklamak için öne sürülen bilgiler, her zaman kesin doğru olmayabilir. Bu açıklamalar zamanla bazı yeni verilere bağlı olarak değişebilir.

Bilim adamları bir fizik olayı ile ilgili olarak yaptıkları gözlemler sonucunda hipotezi oluştururlar. Bir hipotez farklı bilim adamlarının tekrar tekrar yaptıkları bilimsel çalışmalar ile ispatlanarak teoriye dönüştürülür. Bir fiziksel olayın kuralını kısaca açıklayabilen bilimsel yargıya ise yasa denir.

Fizik biliminde bilgilerin tanımlanması sırasında uzunluk, kütle, zaman, akım şiddeti, sıcaklık, ışık şiddeti ve madde miktarı gibi birçok fiziksel büyüklük kullanılır.

Nitel gözlemde ölçü araçları kullanılmamaktadır. Örneğin bir gözlemcinin bir arabanın hareketini gözlemlemesi ve yaptığı bu gözlemden arabanın hızlı olduğu yargısına varması nitel gözlemdir. Nitel gözlemler kişiden kişiye değişiklik göstermektedir.

B. Nicel Gözlem : Beş duyu organımızla birlikte ölçme aletlerinden de yararlanılarak yapılan gözlemlerdir. Nicel gözlemler ölçmeye dayalı olarak sayısal sonuçlarla ifade edilir. Nicel gözlemler kişiden kişiye daha az değişiklik gösterir.

Bu yüzden bilim adamları bilimsel çalışmalar sırasında nitel gözlemler yerine daha çok nicel gözlemlerden yararlanırlar.

Fizik bilimi ile uğraşan bir bilim adamı yaptığı çalışmalar sırasında nitel ve nicel gözlemleri birbirinden ayırmaz. Çalışmalarının sonucuna ulaşması yolundaki ilerlemelerinde her iki gözlem türünü de birlikte kullanır.

Fizikçiler bir olayı yalnızca gözlem yaparak açıklamazlar. Gözlemlerle birlikte birtakım deneyler yaparlar. Bu deneyler doğal ortamlarda ya da laboratuvar ortamlarında yapılabilir. Bu deneylerde bağımlı ve bağımsız değişkenler ile kontrol değişkenleri belirlenir.

Çözümlü Sorular

Soru 1:

Bir öğrenci sınıftaki ampulün parlak olduğunu söylüyor. Bu gözlem nitel mi yoksa nicel midir?

Çözüm: Bu gözlem, nitel bir gözlemdir çünkü “parlak” ifadesi duyu organlarıyla algılanan, sayısal veri içermeyen bir gözlemdir. Öğrenci, gözlemine göre ampulün parlaklığını tanımlamıştır, ancak kesin bir ölçüm yapmamıştır.

Soru 2:

Bir deneyde suyun sıcaklığını ölçen bir öğrenci, termometrede 25°C okudu. Bu gözlem nitel mi yoksa nicel midir?

Çözüm: Bu gözlem, nicel bir gözlemdir çünkü termometre ile yapılan ölçüm sonucunda sayısal bir değer (25°C) elde edilmiştir. Nicel gözlemler her zaman ölçülebilir ve kesin sonuçlar içerir.

Soru 3:

Bir öğretmen sınıfta havanın çok nemli olduğunu fark eder ve bunu öğrencilerine bildirir. Bu gözlem nitel mi yoksa nicel midir?

Çözüm: Bu gözlem, nitel bir gözlemdir çünkü “nemli” ifadesi sayısal bir veri içermez, duyu organları kullanılarak yapılan bir değerlendirmedir. Nem miktarı ölçülmemiş, sadece hisse dayalı olarak ifade edilmiştir.

Soru 4:

Bir laboratuvar çalışmasında bir öğrenci, bir cismin kütlesini terazide ölçer ve 120 gram olduğunu kaydeder. Bu gözlem nitel mi yoksa nicel midir?

Çözüm: Bu gözlem, nicel bir gözlemdir çünkü öğrenci kütleyi bir ölçüm aleti olan terazi ile ölçerek kesin bir sayısal veri (120 gram) elde etmiştir.

Soru 5:

Bir kimyasal deney sırasında çözeltiye eklenen maddenin çözülmesi gözlemleniyor ve bu süreç “maddenin suda hızla çözüldüğü” şeklinde ifade ediliyor. Bu gözlem nitel mi yoksa nicel midir?

Çözüm: Bu gözlem, nitel bir gözlemdir çünkü maddenin çözülme hızı hakkında kesin bir sayısal ölçüm yapılmamış, sadece süreç duyu organlarıyla gözlemlenmiştir. “Hızla” ifadesi sayısal veri içermez.