TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI (1865 – 1896)

Tanzimat edebiyatı, Batı etkisindeki Türk edebiyatının ilk devresidir.

Tanzimat edebiyatı, 1860 yılında Şinasi ile Agâh Efendi’nin ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’i çıkarmasıyla başlamıştır. Bazı araştırmacılar, Tanzimat edebiyatını 1859’da başlatır.

Tanzimat edebiyatı, değişik kaynaklarda Edebiyatıcedide (Sonraları sadece Servetifünun için kullanılmış), Yeni Türk Edebiyatı, Avrupai Türk Edebiyatı, Türk Teceddüt Edebiyatı, Batı Tesirinde Türk Edebiyatı, Yenileşme Devri Türk Edebiyatı, Arayışlar Devri Türk Edebiyatı gibi adlarla karşılanmıştır. Kullanılan bu adlardan bazıları Tanzimat edebiyatını içine alıp günümüze kadar süren edebiyatı da karşılayacak bir anlam kazanmıştır.

Göstermeye Bağlı Edebî Metinler (Tiyatro)

Batılı anlamda ilk tiyatro örnekleri bu dönemde verilmiştir

Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk tiyatro örneği Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı eseridir

Türk edebiyatında sahnelenen ilk tiyatro örneği Namık Kemal ’in “Vatan yahut Silistre” adlı eseri kabul edilir.

Trajedinin ve manzum tiyatronun ilk örnekleri Ali Haydar Bey’in yazdığı “Sergüzeşt-i Perviz” ve ”İkinci Esas” adlı eserlerdir.

Tanzimat döneminde Batı edebiyatından tiyatro eserleri çevrilmiş ya da adapte edilmiştir. Ahmet Vefik Paşa Moliere’in tiyatro eserlerinin bazılarını doğrudan çevirmiş, bazılarını adapte etmiştir.

Batı tiyatrosunu İstanbul sahnelerine getiren tiyatro grupları, geleneksel Türk tiyatrosu (Karagöz, Orta oyunu, meddahlık) ve daha sonra bunlara katılan tiyatro çevirileri Tanzimat tiyatrosunu besleyen ve geliştiren kaynaklardır.

Namık Kemal’in tiyatro için kullandığı ”faydalı bir eğlence” ifadesi her iki dönem sanatçıları tarafından benimsenmiştir.

Komedi türünde yazan sanatçılar klasisizm, dram türünde yazanlar romantizm akımından etkilenmişlerdir. Şinasi, Ahmet Vefik, Direktör Ali Bey’in tiyatrolarında klasisizm Namık Kemal, Abdülhak Hamit Tarhan’ın tiyatrolarında romantizm akımının etkisi vardır.

Tanzimat birinci dönem tiyatrosunda dil, diğer türlere göre daha sade ve konuşma diline yakındır; Tanzimat ikinci dönem tiyatro eserlerinde dil ağır  ve süslüdür.

Tiyatrolar, yani olay kuruluşu, sahne tekniği bakımından zayıftır.

Tiyatro, daha çok halkın eğitilmesi için “ toplumsal bir araç” olarak görülmüştür.

Tanzimat birinci dönem tiyatrosunda eserler sahnelenmeye büyük oranda uygundur. Tanzimat ikinci dönem tiyatrosunda eserler, büyük oranda sahnelenmek için değil okunmak için yazılmıştır.

Tanzimat tiyatrosunda aile, gelenek, görenek, vatan, İslam birliği, egzotizm, görücü usulü evliliği tenkit gibi konular işlenmiştir İçerik, daha çok toplumsal sorunlardan kaynaklanır. Örneğin, Namık Kemal’in “Vatan yahut Silistre” adlı eserinde vatan konusu, “Zavallı Çocuk” ve “Gülnihal” adlı eserlerinde Osmanlı toplumunun aile yapısı ele alınmıştır. Birinci dönemde toplumsal, ikinci dönemde bireysel konular ağırlıklı olarak işlenmiştir.