FRANSIZ İHTİLALİ VE SANAYİ İNKILABI İLE DEVLET TOPLUM İLİŞKİLERİNDE YAŞANAN DEĞİŞİMLER
Fransız İhtilali’nden sonra yayılan milliyetçilik, eşitlik, demokrasi, adalet ve hürriyet fikirleri Osmanlı Devletini olumsuz etkiledi. Sadece Osmanlı Devleti’nin değil çok uluslu tüm imparatorlukları olumsuz etkiledi. Milliyetçilik akımı her ulus kendi ulusal devletini kurmalıdır fikrini öne çıkarmış bu da egemenlik altındaki ulusları heyecanlandırmıştır.
Fransa’da çeşitli dengesizliklerin giderilmesi amacıyla Voltaire, J.J. Rousseau gibi aydınların etkilediği halk birlik ve beraberliği sağlayarak krala karşı ayaklandılar. Kralı ve kraliçeyi giyotin ile idam ettiler. Meclis açarak Fransa’da meşruti sisteme geçtiler.
Fransa’da bu olaylar gerçekleşirken Osmanlı Devleti, Rusya ve Avusturya-Macaristan gibi devletlerle savaş halindeydi. Avusturya—Macaristan İmparatorluğu ihtilalden olumsuz etkileneceğini fark ederek 1791 Ziştovi Antlaşması ile savaştan çekildi. Rusya ise ulus devlet özelliği daha belirgin olduğundan milliyetçilik akımından endişe duymamıştı.
Osmanlı Devleti Fransa’da gerçekleşen tüm bu değişimin kendisine etki edeceğini ilk etapta fark edemedi. Bu fark edemeyiş devletin halkından uzaklaştığının göstergesidir. Bu ihtilalin Osmanlı Devleti’ndeki ilk belirgin etkisi 1804’te Kara Yorgi önderliğinde çıkan Sırp İsyanı’dır. Bu isyan sadece milliyetçilik akımından kaynaklanmıştır diyemeyiz. Aynı zamanda bölgedeki yerel idarecilerin kötü yönetimleri, Sırp topraklarının savaş alanı haline gelmiş olması, bölgedeki yeniçerilerin taşkınlıkları isyanın diğer nedenleridir. Osmanlı Devleti’nin isyanı bastırma yönünde gayretinin önünde en önemli engel Rusya idi. Rusya Panslavizm politikası doğrultusunda slavları destekliyordu. Bu destek 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı’nın çıkmasında etkili olmuştur. Savaşın sonunda imzalanan Bükreş Antlaşmasına göre; Sırplara imtiyaz-ayrıcalık tanınmıştır.
1814’te Mora Yarımadası’nda Etnik-i Eterya isminde bir örgüt kuruldu. Bu örgütün kurucusu Alexandre İpsilanti’dir. Rum halkının bağımsızlığı düşüncesiyle kurulan bu cemiyet Yunanistan’ın bağımsız olmasında oldukça etkili olmuştur. Rumlar da Sırp İsyanı’ndan etkilenerek bağımsızlık düşüncesiyle önce Eklaf’ta isyan çıkardılar. Fakat yerel halktan yeterli desteği göremediler. Bunun üzerine 1821 ’de Mora’da isyan çıkardılar. Bu İsyanı tüm Avrupa destekledi. Rönesans’tan itibaren Avrupa’da Yunan hayranlığı oluşmuştu. Bu hayranlık isyanın ciddi destek görmesinde etkili oldu. Osmanlı Devleti bir yandan Tepedelenli Ali Paşa İsyanı ile mücadele ederken Mora’daki isyana yoğunlaşamadı ve isyanı bastırmakta zorlandı. II. Mahmut Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’dan yardım istedi. Vali, Mora’nın valiliğinin kendisine bırakılması şartıyla yardım edeceğini bildirdi. İsteği kabul edildi. Devletin 5 yılda bastıramadığı isyanı valinin kuvvetleri 6 ay içerisinde bastırdı. Avrupalı devletler araya girerek Osmanlı ve Mısır Donanmaları’nı Navarin Limanı’nda yaktılar. Bu olay 1827-1829 Osmanlı Rus Savaşı’na neden oldu.
Savaşın sonunda imzalanan Edirne Antlaşması ile;
- Rumlara bağımsızlık
- Sırplara özerklik
- Eflak-Boğdan’lılara imtiyaz, verildi.
Osmanlı Devleti Sırp ve Yunan İsyanları’ndan sonra durumun vehametini yani ne kadar olumsuz olduğunu hissetmeye başladı ve bu konuda ilk büyük adımı attı. 1839’da Tanzimat Fermanı ilan edildi. Ferman ile ülke bütünlüğünü koruma ve sürdürme yolunda kararlar alındı. Milliyetçilik isyanlarının nedenleri ortadan kaldırılmak istendi. Azınlıklara birçok hak tanındı. Amaç devlete olan bağlılığı arttırmak ve ülke bütünlüğünü korumaktı.
1856 yılına gelindiğinde azınlık sorununun ve isyan durumunun aşılamadığını gören Osmanlı Devleti bu kez tamamen azınlıklara yönelik olarak Islahat Fermanı’nı ilan etti. Fakat bu iki ferman da amacına ulaşamadı. Çünkü azınlıkların amaçları hak elde etmekten öte bağımsız yaşamaktı.
Osmanlı Devleti azınlıklara bu anlamda verilebilecek en büyük hakkı 1876’da tanıdı. Meşrutiyet ilan edildi. İmparatorluk içerisinde yaşayan tüm uluslara kendilerini genel mecliste temsil hakkı tanındı. Bu yöntem ile azınlıkların devleti sahiplenecekleri hesap edildi. Fakat azınlıklar ilk fırsatta yine faaliyetlerini sürdürdüler. 1878 Berlin Antlaşması’nda Sırbistan, Karadağ ve Romanya’nın bağımsız olması meşrutiyetin ve meclisin de bu doğrultuda yeterli olmadığını ortaya koydu.
Fransız İhtilali’nden sonra yayılan akımlar ve fikirler Osmanlı Devleti’nin yıkılış sürecini hızlandırdı.
