FİİLİMSİLER
Fiilden türeyen fakat fiil gibi çekimlenmeyen, cümlede ad, sıfat ve zarf görevlerinde kullanılan sözcüklerdir.
Fiilimsilerin Özellikleri
a) Sıfat, zarf, isim göreviyle kullanılmak için belirli eklerle fiilden türetilmiş sözcüklerdir.
b) Fiillere getirilen olumsuzluk ekiyle (-ma, -me) olumsuzları yapılabilir.
c) Kip ve kişi çekimleri yoktur.
d) Çekimlenmediği için kurallı cümle sonunda bulunmazlar ancak ek fiil aldıkları zaman cümle sonunda bulunabilirler.
f) Fiillere gelen çatı eklerini alarak değişik çatılara girebilirler.
g) Cümlede özne, nesne, tümleç ve yüklem olabilirler.
h) Yan cümlecik kurar ve kurdukları yan cümleciğin yüklemi olurlar.
1) İsim-fiil (Ad-eylem – Mastarlar – Eylemlik)
Eylem kök ya da gövdelerine “-ma, —me, —ış, -iş, -mak, —mek” ekleri getirilerek oluşturulan eylemsilerdir. “Eylem adı” olarak da adlandırılır.
Aşağıdaki altı çizili sözcükler isim-fiildir.
- Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır.
- Ağlamak yakışmıyor güzel gözlerine.
- Söz söyleme sanatını iyi biliyordu.
- Babası gibi okumayı çok seviyordu.
- Gezmek ve yazmak tam benim işimdir.
- “Ölmeye Yatmak” adlı romanı okudum.
- Sevmek kimi zaman rezilce korkuludur.
- Yaşamak, seni sevmek ve senin olmaktır.
- Onun bu gidişi hepimizi üzmüştü.
- Seni üzen kuşun kanadını kırmaya geldim.
“-ma/ —me/ -mak/ —mek/ -ış/ -iş/ -uş/ -üş” eklerini alan her sözcük isim-fiil olmayabilir. Bu ekleri alan sözcükler fiil anlamını yitirip kalıplaşmış sözcükler de oluşturabilir: sarma, dolma, dondurma, danışma, deneme, çakmak, ekmek… Sözcüğün fiilimsi olup olmadığı cümledeki anlamından belli olur.
| Cümleler | İsim-Fiil | Kalıcı İsim |
|---|---|---|
| Çivileri duvara çakmak zor oldu. | ✓ | |
| Bu çakmak, arkadaşımın armağanıdır. | ✓ | |
| Sofradaki ekmek hepimize yetmez. | ✓ | |
| Tarlayı ekmek sizin görevinizdir. | ✓ | |
| Başındaki yazmayı sarıya mı boyadın? | ✓ | |
| Montaigne deneme türünde tanınır. | ✓ | |
| Babasına danışmayı düşünüyordu. | ✓ | |
| Soruları yazmayı bana bırakmışlardı. | ✓ | |
| Yaşasın yemek yemek, diyordu o. | ✓ | |
| Kütüphanedeki yazmayı iyice inceledi. | ✓ | |
| Akşam tatlı yemek için dışarı çıktılar. | ✓ | |
| Paketi sarmayı pek sevmiyordu. | ✓ | |
| Akşamleyin dolma ve sarma yediler. | ✓ | |
| Koluna aslan dövmesi yaptırmıştı. | ✓ |
“-mek” yerine “—me”; “-me” yerine “-mek” getirilince anlam bozulmuyorsa söz konusu sözcük fiilimsi, bozuluyorsa isimdir.
- Çok yemek yemek (yeme) sağlığa zararlıdır. (ad-eylem)
- Çok yemek yemek (yeme) sağlığa zararlıdır. (ad)
| Cümleler | İsim-Fiil | Olumsuzluk |
|---|---|---|
| Okuma yok, yazma yok, bilmeyiz eski yeni | ✓ | |
| Bu kitabı okuma ve hakkında bir şey yazma | ✓ | |
| Ağlama yâr ağlama, mavi yazma bağlama | ✓ | |
| Sana gitme kal, diyemedim, kal sen yine de. | ✓ | |
| Söz söyleme, yetenek isteyen bir iştir. | ✓ | |
| Sakın bir söz söyleme, yüzüme bakma sakın | ✓ | |
| Böyle konularda öğretmene danışman gerekiyor. | ✓ | |
| Sakın ona bu konuda danışma, dedi bana. | ✓ |
“-me, —iş, -mek” eklerini alan sözcük olumsuz yapılabilirse “isim-fiil”, yapılamazsa “isim” olur.
- Beni anlamak (anlamamak) için çok uğraşmalısın. (ad-eylem)
- Dondurma (Dondurmama) yemeyi çok seviyordu. (ad)
Olumsuzluk eki “-ma, -me” her zaman fiilimsi ekinden önce gelir.
- Oku-ma—ma-yı istiyordu. (Olumsuzluk eki / isim-fiil)
“—ma,—me” isim-fiil ekini alan sözcükler bazen sıfat tamlaması oluşturabilir.
- Taşıma su ile değirmen dönmez. * Babadan kalma yalıyı yok pahasına satmış.
İsim—fiiller isimlere gelen hâl eki, tamlama eki ve iyelik eklerini alabilirler ve ek fiil alarak yüklem olabilirler.
- Gerçek okumayı senden öğrendim.
- “Okumayı” sözcüğü belirtme eki almıştır.
- Okumaktan mana kişi hakkı bilmektir.
- “Okumaktan” sözcüğü ayrılma eki almıştır.
- Okumanın faydaları saymakla tükenmez.
- “Okumanın” sözcüğü tamlayan eki almıştır.
- Çocuğun ağlaması herkesin dikkatini çekti.
- “Ağlaması” sözcüğü tamlanan eki almıştır.
- Bizi mutlu eden, sağ salim gelmesiydi.
- “Gelmesiydi” sözcüğü ek fiil almıştır.
- Her öğretmenin ders anlatışı farklıdır.
- “Anlatışı” sözcüğü tamlanan eki almıştır.
- Ağlamanın faydası yok kimseye artık.
- “Ağlamanın” sözcüğü tamlayan eki almıştır.
Çözümlü Soru :
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil kullanılmıştır?
A) Marketten bir dondurma alıp hemen çıktı.
B) Annesi akşam için yaprak sarması yapmıştı.
C) Bugün yurdun genelinde yağış bekleniyor.
D) Kazmayı alıp bahçeyi güzelce kazdı.
E) Çocuğu okumaya yeni başlamıştı.
Çözüm: A’daki “dondurma”, B’deki “sarma”, C’deki “yağış”, D’deki “kazma” sözcükleri fiil anlamlarını kaybettikleri için fiilimsi değildirler. E seçeneğindeki “okuma” sözcüğü ise fiilimsidir.
