Fiilde Kip ve Kişi Ders Notları

Fiilde Kip ve Kişi

Fiillerin kip ve kişi eki almış biçimine çekimli fiil denir. Fiiller cümlede mutlaka çekimlenerek yani kip ve kişi eki alarak kullanılırlar. Çekimli fiiller cümlenin yüklemini oluştururlar.

Fiilde Kişi:

Fiilin bildirdiği işin, oluşun veya hareketin kimin tarafından gerçekleştirildiğini ve kiminle ilgili olduğunu belirten eklere kişi ekleri denir. Türkçemizde üçü tekil, üçü çoğul olmak üzere altı tane kişi bulunmaktadır.

Koyu olarak yazılmış ekler kişi ekleridir.

Fiilde Kip:

Eylemin gösterdiği iş, oluş veya durumun zamana bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarına kip adı verilir. Dilimizde dokuz tane kip vardır.

1. Haber (Bildirme) Kipleri:

Çekiminde belirli bir zaman ifadesi bulunan fiillerdir. Yapılan fiilin geçmişte mi, şimdi mi, gelecekte mi yoksa her zaman mı yapıldığını gösterirler.

a) Duyulan(öğrenilen) Geçmiş Zaman:

Fiilin bildirdiği işin yapıldığını başkasından duyma şeklinde ifade eden fiil çekimidir. Fiil konuşma anından önce yapılmıştır. Fiil kök yada gövdelerine getirilen “-mış, -miş, -muş, -müş” ekleriyle yapılır.

b) Görülen(bilinen) Geçmiş Zaman:

Fiilin yapıldığının kesin olarak bilindiğini gösterir. Bu kipte fiil konuşma anından önce yapılmıştır. Fiil kök veya gövdelerine getirilen “-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü” ekleriyle yapılır.

c) Şimdiki Zaman: 

Fiilin içinde bulunulan zamanda hem söylendiği hem de yapıldığı zamandır. Fiil kök ve gövdelerine getirilen “-(i)yor” ekiyle yapılır.

d) Gelecek Zaman:

Fiilin bildirdiği işin, oluşun, hareketin hala gerçekleşmediğini ileride, gelecekte gerçekleşeceğini anlatan zamandır. Fiil kök ve gövdelerine getirilen “ -acak, -ecek” ekleriyle yapılır.

e) Geniş Zaman:

Fiilin her zaman yapıldığını ya da yapılabileceğini bildiren zamandır. Fiil kök veya gövdelerine getirilen “-r, -ar, -er, -ur, -ür, -ır, -ir” ekleriyle yapılır.

2. Dilek (İsteme) Kipleri:

Bir gerekliliği, şartı, isteği veya bir emri ifade eden kiplerdir. Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur.

a) Gereklilik Kipi:

Fiilin bildirdiği işin yapılmasının gerekliliğini anlatan kiptir. Fiillere getirilen “-meli, -malı” ekleriyle yapılır.

b) Şart Kipi :

Fiilin gerçekleşmesini şarta bağlayan kiptir. Fiillere getirilen “-se, -sa” ekleriyle yapılır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “gelecek zaman” kipinde bir fiil kullanılmıştır?

A) Her sabah yürüyüş yaparım.
B) Bu yaz tatile gideceğiz.
C) Dışarıda yağmur yağıyor.
D) Kitapları dün bitirdim.
E) Sürekli aynı şeyleri anlatıyorsun.

Çözüm:
B seçeneğinde “gideceğiz” fiili gelecek zaman kipindedir.
Cevap: B

Soru 2:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “1. tekil kişi” kullanılmıştır?

A) Kitapları seninle birlikte okuyacağız.
B) Gelecek hafta sınav olacaklar.
C) Bu ödevi kendim yapacağım.
D) Hemen buraya gelin.
E) Yarın sabah spora gideceksiniz.

Çözüm:
C seçeneğinde “yapacağım” fiili 1. tekil kişiyle (ben) çekimlenmiştir.
Cevap: C

Soru 3:
“Sen konuşuyorsun.” cümlesinde fiil hangi kiple çekimlenmiştir?

A) Şimdiki zaman
B) Geçmiş zaman
C) Gelecek zaman
D) Geniş zaman
E) Dilek-şart kipi

Çözüm:
“Konuşuyorsun” fiili şimdiki zaman kipindedir.
Cevap: A

Soru 4:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “geniş zaman” kipinde bir fiil vardır?

A) Yarın biz de geleceğiz.
B) Sabahları erken kalkarım.
C) Dün oraya gitmişti.
D) Şimdi dışarı çıkıyorum.
E) Birazdan geleceğim.

Çözüm:
B seçeneğinde “kalkarım” fiili geniş zaman kipindedir.
Cevap: B

Soru 5:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “2. çoğul kişi” eki kullanılmıştır?

A) Gelecek yaz yine görüşelim.
B) Bugün buradayız.
C) Yarın siz de geliyorsunuz.
D) Çok yorgunum.
E) Buraya biz geldik.

Çözüm:
C seçeneğinde “geliyorsunuz” fiili 2. çoğul kişi (siz) eki ile çekimlenmiştir.
Cevap: C

Soru 6:
Aşağıdakilerden hangisi “dilek-şart kipi” ile çekimlenmiştir?

A) Yarın erken kalkmalısın.
B) Onları da çağırabilirim.
C) Sen de gelsene.
D) Eve gidince ararım.
E) Bugün okula gitmedim.

Çözüm:
D seçeneğinde “giderim” fiili “gidince” şekline dönerek dilek-şart kipinde çekimlenmiştir.
Cevap: D

Soru 7:
“Geliyormuş.” cümlesinde kip ve kişi özellikleri hangisinde doğru verilmiştir?

A) Görülen geçmiş zaman – 1. tekil kişi
B) Öğrenilen geçmiş zaman – 3. tekil kişi
C) Şimdiki zaman – 2. çoğul kişi
D) Geniş zaman – 1. çoğul kişi
E) Gelecek zaman – 1. tekil kişi

Çözüm:
B seçeneğinde “geliyormuş” fiili öğrenilen geçmiş zaman kipinde ve 3. tekil kişi olarak doğru verilmiştir.
Cevap: B

Soru 8:
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “gereklilik kipi” kullanılmıştır?

A) Okula gitmeliyim.
B) O kitabı çok beğenmiş.
C) Yeni bir kalem alacağım.
D) Bugün güzel bir yemek yapacağım.
E) Onlarla biz de geleceğiz.

Çözüm:
A seçeneğinde “gitmeliyim” fiili gereklilik kipindedir.
Cevap: A

Soru 9:
“Çalışmalıyız” fiilinde kip ve kişi özellikleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) Geniş zaman – 1. tekil kişi
B) Gereklilik kipi – 1. çoğul kişi
C) Şimdiki zaman – 2. tekil kişi
D) Görülen geçmiş zaman – 3. çoğul kişi
E) Dilek-şart kipi – 2. çoğul kişi

Çözüm:
B seçeneğinde “çalışmalıyız” fiili gereklilik kipi ve 1. çoğul kişi (biz) özelliğini taşır.
Cevap: B

Soru 10:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “öğrenilen geçmiş zaman” kipinde bir fiil kullanılmıştır?

A) Her gün düzenli çalışıyorum.
B) Geçen hafta Ankara’ya gitmiş.
C) Sınavdan yüksek puan alacak.
D) Öğretmenimiz ödev verdi.
E) Yeni kitabını yazıyor.

Çözüm:
B seçeneğinde “gitmiş” fiili öğrenilen geçmiş zaman kipindedir.
Cevap: B