Eterler video 12. sınıf Hocalara Geldik
Eterlerin Genel Özellikleri ve Sınıflandırılması
Eter denildiğinde genellikle tıpta anestezik olarak kullanılan dietileter akla gelir. Oysa dietileter, eterler diye bilinen organik bileşikler grubunun üyelerinden sadece biridir. Genel formülleri CnH2n+2O olan eterler, bir oksijen molekülüne iki radikal grubun (R–) bağlı olduğu bileşiklerdir. Eterler, su molekülündeki 2 hidrojen atomunun aynı ya da farklı iki radikal grupla yer değiştirmesi sonucu oluşan bileşiklerdir. Bu bileşikler bir kez alkillenmiş alkol veya iki kez alkillenmiş su olarak da düşünülebilir. Alifatik, aromatik ya da her iki yapıda olabilen eterler, genel olarak R–O–R ya da R–O–Rꞌ şeklinde gösterilebilir. Eterler, R ile Rꞌ aynı ise simetrik (basit) eter; R ve Rꞌ birbirinden farklı ise asimetrik (karışık) eterler olarak adlandırılır. Eterlerin sınıflandırılması aşağıda gösterilmiştir (Şekil 3.3).
Eterlerin Adlandırılması
Eterlerin sistematik adlandırılması pek kullanılmadığından eterler adlandırılırken genellikle oksijene bağlı alkil ya da aril gruplarının adı alfabetik sırayla yazılır ve sonuna eter sözcüğü getirilir. Ancak büyük molekül yapılı eterler ve birden fazla eter bağı içeren bileşiklerin adlandırılmasında IUPAC adlarının kullanılması gerekir. Bu adlandırmada aşağıdaki kurallar uygulanır.
Eterlerin Fiziksel Özellikleri
Eterler, yapısındaki oksijen atomunun iki farklı karbon atomuna bağlı olmasından dolayı alkollerden farklı özellikler gösterir. Eterlerin bazı fiziksel özellikleri şunlardır:
• Eterlerin molekül geometrileri su ve alkol bileşikleri gibi açısaldır.
• Eterler renksizdir ve kendilerine özgü kokuları vardır.
• Polar yapılı bileşiklerdir.
• Yoğunlukları genellikle suyun yoğunluğundan küçüktür.
• Eter molekülleri arasında hidrojen bağı yoktur. Ancak eter molekülündeki oksijen atomunun ortaklanmamış elektron çiftiyle su molekülündeki hidrojen atomu arasında moleküller arası hidrojen bağı oluşur. Bu nedenle suda çözünür.
Eterlerin yapısındaki oksijen atomuna bağlı bir hidrojen atomu olmadığından eter molekülleri arasında hidrojen bağı oluşmaz. Bu nedenle eterlerin kaynama noktaları, aynı sayıda karbon atomu içeren alkollerden daha düşüktür. Örneğin etil alkolün kaynama noktası 78,3 o C, mol kütlesi daha fazla olan dietileterin kaynama noktası 34,6 o C’dir. Ancak eter molekülleri, alkollerle hidrojen bağı oluşturabildiğinden alkoller ve eterler birbiri içerisinde çözünür. Dimetil eter gibi düşük mol kütleli eterler suda daha fazla çözünürken karbon sayısı fazla olan dietil eter suda az çözünür. Bazı alkol ve eterlerin fiziksel özellikleri aşağıda verilmiştir. (Tablo 3.8).
Eterlerin Çözücü Özellikleri
Eterler; seyreltik asitler, bazlar ve sık kullanılan yükseltgen ve indirgenlerle genellikle tepkime vermez. Çünkü yapısında bulunan C–O bağı kolay kopmaz. Bu nedenle eterler kimyasal tepkimelere karşı oldukça ilgisiz (inert) bileşiklerdir. Organik reaksiyonlarda çözücünün reaksiyona katılmaması önemlidir. Polarlığının az olması nedeniyle eterler, organik maddeler için iyi bir çözücüdür. Eterler, organik bileşiklerin özütlenmesinde de kullanılır. Özellikle dietil eter bu işlem için çok elverişlidir (Görsel 3.9). Düşük kaynama noktasına sahip oluşu, özütten kolaylıkla uzaklaştırılabilmesini ve damıtılarak kolaylıkla geri elde edilmesini sağlar. Bununla birlikte eterler, yanıcılığı yüksek olan bileşiklerdir. Bu nedenle laboratuvarda eterle çalışılıyorsa yakınında bek alevi olmamalıdır. Ayrıca eterler laboratuvarlarda açıkta bırakılmamalıdır. Çünkü bazı eterler havadaki oksijenle etkileşerek patlayıcı özelliğe sahip peroksitleri oluşturur. Bu nedenle laboratuvarda eterle çalışılacaksa oluşan peroksit, ortamdan mutlaka uzaklaştırılmalıdır.
Eterlerin Kullanım Alanları
Eterler çoğunlukla analitik kimya ve tıp alanında kullanılır. Dietileterin (lokman ruhu) kaslar üzerinde gevşetici etkisi vardır. Bu nedenle eskiden anestezik olarak kullanılmıştır (Görsel 3.10). Ancak dietileter; nabzı, solunumu ve kan basıncını etkiler, solunum yollarını tahriş eder, mide bulantısı yaparak kusmaya sebep olur. Bu yan etkilerinden dolayı eterlerin anestezide kullanımı azalmaktadır. Asimetrik bir eter olan ter-Bütil metil eter, sanayide MTBE diye adlandırılır ve benzinin oktan sayısını artırmak için kullanılır. Depolanması ve taşınması esnasında çevre kirliliğine sebep olma ihtimalinden dolayı son zamanlarda kullanımından vazgeçilmiştir.