Erkek Üreme Sistemi
Üreme, canlıların ortak özelliklerinden biridir. İnsanlar eşeyli olarak ürer. Her ebeveyn (anne – baba) gamet (sperm – yumurta) üretir ve oluşturdukları gametler döllenme olayına katılır. Daha sonra oluşan zigot mitoz bölünmelerle gelişip yavru bireyi oluşturur. İnsanlarda üreme sisteminin yapısı, görevleri ve işleyişi erkek ve dişi bireylerde farklıdır. Erkek üreme sistemi testisler, testis dışı genital kanallar (epididimis, vas deferens) yardımcı bezler ve penisten oluşur.
a. Testisler
Testisler bir çifttir ve skrotum adı verilen testis torbasında bulunur. Testislerin iki önemli görevi vardır. Bunlar, hormon salgılamak ve erkek üreme hücrelerini (sperm) üretmektir. Embriyonal gelişim döneminde karın boşluğunda bulunan testisler, doğumdan kısa bir süre önce veya doğumdan hemen sonra skrotuma iner. Non’nal vücut sıcaklığı sperm oluşumu için uygun değildir. Skrotum içindeki sıcaklığın vücut sıcaklığına göre 3 oC kadar düşük olması (33 oC) spermlerin meydana gelmesi için gereklidir. Ayrıca sperm üretimi alkol ve sigara kullanımı, radyasyon ( T.V, bilgisayar, cep telefonu gibi etkilerle) ve X ışınları gibi çevresel şartlardan olumsuz etkilenir.
Her testis, seminifer tüpçük adı verilen bine yakın kıvrılmış kanaldan oluşur. Seminifer tüpçüklerde üç belirgin hücre grubu bulunur. Bunlar sertoli hücreleri, sperm ana hücreleri ve hormon salgılayan leydig hücreleridir. Sertoli hücreleri spermlerin beslenmesini ve korunmasını sağlar. Tüpçüklerin arasına dağılmış olan leydig hücreleri erkek cinsiyet hormonu olan testosteron salgılar. Seminifer tüpçüklerde oluşan spermlerin dölleme ve hareket yetenekleri yoktur. Bu spermler seminifer tüpçüklerden epididimis kanallarına geçer. Epididimis kanalları spermlerin yaklaşık 20 gün tutulduğu, olgunlaştığı, hareket ve dölleme yeteneği kazandığı yerdir. Olgunlaşan spermler epididimisten vas deferens denilen sperm kanalına geçer. Vas deferens kanalı idrar kesesi üzerinden dolanarak spermleri seminal keseciğe taşır. Spermler üretradan dışarı atılır. Testislerin gelişmesi ve işlevi FSH ile LH hormonlarının denetimi altındadır.
FSH, seminifer tüpçüklerinin hacmini büyütür. Normal spermatogenez için hem FSH’ye hem de LH’ye gereksinim vardır. Testesteron, epididimiste spermatitlere hareket özelliği (kamçı oluşumu) kazandırarak spermatitlerin spermlere dönüşmesini sağlar.
Erkek üreme organı olan testislerde, sperm ana hücrelerinden spermlerin oluşmasına spermatogenez denir. Diploit kromozomlu (2n) sperrnatogonyumdan (sperm ana hücresi) mayoz bölünme ile dört tane spermatit hücresi oluşur. Daha sonra spermatitler farklılaşarak spermlere dönüşür.
b. Erkek Üreme Sistemindeki Yardımcı Bezler
Seminal kesecik, prostat bezi ve cowper bezidir. Bu bezlerden salgılanan seminal sıvı (semen), spermlerin beslenmesini, rahat hareketini ve dişinin vücudundaki asit ortamdan korunmasını sağlar.
Prostat bezi kaslı bir yapıya sahiptir. Spermler penisten atılırken idrar kesesinin ağzını kapatarak sperm ve idrarın karışmasını önler. Prostatın salgıladığı spermin hormonu, spermlerin kamçı hareketini hızlandırır. Bu sayede spermlerin yumurtayı döllemesi için uygun ortam hazırlar.
Bir sperm baş, boyun ve kuyruk olmak üzere üç kısımdan oluşur. Baş kısmında bulunan akrozomda yumurta hücresinin zarının bir noktasını parçalayan enzimler bulunur.
Boyun kısmında bulunan mitokondriler kamçı hareketi içi enerji üretimini sağlar. Spermde bulunan sentriyollerden biri kamçı oluşumunda rol alır. Kamçı spermlerin hareketini sağladığı için döllenmede etkilidir.
Spermler dışarı atılmazsa ölür, testislerdeki sperm ana hücrelerinin besin kaynağı olur.
Erkek Üreme Sisteminin Hormonal Kontrolü
Erkeklerde hipotalamustan salgılanan GnRH hipofizi uyararak FSH ve LH salgılanmasını sağlar. FSH ve LH spermatogenez için gereklidir. FSH testislerdeki sertoli hücrelerini aktive eder. Sertoli hücreleri seminifer tüpçüklerinde gelişmekte olan spermleri besler. LH ise seminifer tüpçüklerinin arasında yer alan Leydig hücrelerini kontrol eder. Leydig hücreleri testosteron ve androjen salgılar. Testosteron hormonu seminifer tüpçüklerinde sperm yapımını uyarır. Sperm oluşumu ergenlikte başlar ve yaşam boyunca devam eder. Androjen, ikincil eşeysel karakterlerin ortaya çıkmasında etkili olan erkek eşey hormonlarının genel adıdır.
Erkeklerde eşey hormonları iki ayrı geri bildirim mekanizmasıyla düzenlenir. Birincisi kanda artan testosteron, hipotalamusu ve hiponzi uyarararak GnRH (gonodotnopin salgılatıcı hormon), FSH ve LH’ın kandaki seviyesini azaltır. İkincisi ise Sertoli hücrelerinin salgıladığı inhibin hormonu hipofizi etkiler ve FSH salgısını azaltır.
