ENERJİ AKIŞI VE MADDE DÖNGÜSÜ
Besin Zinciri
Dünyada bütün canlılar enerji ihtiyacı duyar.
Dünyada besin üretmek için her türlü madde mevcuttur.
Bu maddeler organik besinlere dönüştürülmeden kullanılamaz.
Güneşten gelen enerji, fotosentez yapan canlıların ürettikleri besinlerde depolanır.
Beslenme yoluyla diğer canlıya aktarılır.
Enerji piramidinde yukarıya çıkıldıkça;
vücut büyüklükleri artar.
aktarılan enerji azalır.
birey sayısı azalır.
Enerji Akışı
- Canlılar yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar.
- Güneş ekosistemdeki tek enerji kaynağıdır.
- Yeryüzüne gelen enerjinin büyük bir kısmı üreticiler tarafından kullanılmakta ve fotosentez yolu ile kimyasal enerjiye çevrilmektedir.
- Otçullar bitkilerden enerji alır.
- Etçillerde otçullardan enerji alır.
- Ekosistemlerde enerjinin önemli bir kısmını ayrıştırıcılar kullanır.
- Enerji akışı tek yönlüdür.
Karbon Döngüsü
- Büyük bir kısmı karbondioksit olarak bulunur.
- Fotosentez için çok önemlidir.
- Yıllık ve günlük sıcaklık farkını dengeler.
- Denizler karbon alışverişini düzenleyen en önemli kaynaktır.
Karbondioksitin Açığa çıkması
- Canlıların solunumu
- Ölen canlıların çürümesi
- Orman yangınları
- Fosil yakıtların yakılması
- Karbonatlı kayaçların ayrışması
- Suyun hava ile teması
Karbondioksit Tüketimi
- Bitkilerin fotosentezi
- Deniz hayvanlarının kabuk oluşumu
- Karbonatlı kayaçların oluşumu
- Kömür ve petrol gibi fosil yakıtların oluşumu
Oksijen Döngüsü
- Atmosferde % 21 oranında oksijen bulunmaktadır.
- Fotosentez ve solunum yoluyla meydana gelir.
- Oksijen sularda çözünmüş halde bulunur.
Oksijenin Açığa Çıkması:
- Bitkilerin fotosentezleri
- Suyun ışık yardımıyla oksijen ve hidrojene dönüşmesi
Oksijenin Tüketilmesi:
- Canlıların solunumu
- Orman yangınları
- Fosil yakıtların yakılması
- Besinlerin yakılması
- Bakterilerin topraktaki azotu nitrit ve nitratlara dönüştürülebilmesi için oksijeni yakıt olarak kullanması
Azot Döngüsü
Atmosferde %78 oranında azot (N2) bulunur.
Canlıların büyümesini sağlar.
Ekosisteme besinler aracılığıyla girer.
Bütün canlıların DNA’sında azot vardır.
Toprağın verimliliğini arttırır.
* Bitkilere ulaşan azot önce otçullara, sonra etçillere geçer. Canlılar öldüğünde ise ayrıştırıcılar tarafından tekrar bitkilere ulaştırılır.
Fosfor Döngüsü
- Canlılar için gerekli maddelerden biridir.
- Canlıların kabuk, kemik ve dişlerinde bulunur.
- Fosforun en temel kaynağı yer kabuğudur.
- Erozyon ile toprağa karışmaktadır.
- Beslenme yoluyla canlıya geçer.
Canlılar Arasında Fosfor Döngüsü
- Fosfatı diğer maddelerle birlikte kullanarak besin maddesi üretir.
- Bitkilerden otçullara, otçullardan etçilerden geçer.
- Ölen canlılardan tekrar toprağa geçer.
- Kısa sürede gerçekleşir.
* Kara ve denizler arasındaki fosfor döngüsü uzun sürede gerçekleşir.
Su Döngüsü
* Suyun litosfer, hidrosfer ve atmosfer arasındaki hareketine su döngüsü denir.
Kaynakları: Okyanuslar, Akarsular, Bataklıklar, Denizler, Göller, Yeraltı suları
Su döngüsünde suyun hareket etmesini sağlayan olaylar
- Buharlaşma+ terleme
- Yoğunlaşma
- Yağış
- Yüzeysel akış ve yüzey sularının oluşumu
- Yer altına sızma ve yer altı sularının oluşumu
Su Döngüsünün Önemi
Toprak, bitkiler, hayvanlar, suyun devamlılığı, biyoçeşitlilik ve iklimler için önemlidir.
Hidroelektrik Potansiyel
Hidroelektrik santralin kurulacağı akarsuyun özellikleri;
Akarsuyun debisi yıl boyunca yeterli olmalı
Akarsuyun yatağı derin bir vadi içinde yer amalı
Akarsuyun yatak eğimi ve akış hızı fazla olmalı
Hidroelektrik Santrallerinin Yararları
- Hava, su ve toprak kirliliğine sebep olmaz.
- İlk yatırımdan sonra, enerji üretim maliyeti düşüktür.
- Sulama suyu ve içme suyu olarak kullanılır.
- Balıkçılık ve turizm olanaklarını arttırması
- Sel ve taşkınları önlemesi
Hidroelektrik Santrallerinin Zararları
- Tarım alanları, yerleşim yerleri ve kimi antik kentler sular altında kalır.
- Yapım süresi uzundur.
- Yapım maliyeti yüksektir.
- Biyoçeşitliliği olumsuz etkiler.
- Enerji üretiminde mevsimlere göre dalgalanmalar görülür.
1) Biriktirmeli hidroelektrik santralleri (Baraj): Akarsu vadi önlerini beton, toprak ve kaya dolgularından yapılan yüksek bir yapı ile keserek göl oluşturulan tesislerdir.
2) Biriktirmesiz hidroelektrik santralleri (Nehir): Akarsularda seviyeyi kabartmak için yaklaşık 10 metreden az yüksekliğe sahip bağlama denilen bir set çekilir ve su tünele yönlendirilir. Yönlendirilen su ile türbin döndürülür ve elektrik üretilir.
