ENDOKRİN SİSTEM (HORMONAL SİSTEM)
Hormonlar, homeostasinin (İç denge) sağlanmasında sinir sistemiyle birlikte çalışan ve iç salgı bezleri tarafından salgılanan kimyasal uyarıcılardır. Hormon, bir bakıma mesaj taşıyıcı molekül olarak ta tanımlanabilir. Örneğin kanınızda kalsiyum değeri düşmüşse paratiroit beziniz parathormonu üreterek kana verir ve bu hormon kan vasıtasıyla taşınıp kemik hücrelerinizi uyarır. Böylece parathormonun etkisiyle, kemiklerinizden kana kalsiyum geçişi sağlanarak kalsiyum değerleriniz normale getirilir. Burada paratiroit bezi, kemik hücrelerine hormon vasıtasıyla mesaj gönderdi.
Hormonlarla verilen tepkiler, sinirle verilen tepkilere göre daha yavaştır. Bunun sebebi, hormon üretiminin ve hormonların kanla taşınmasının zaman almasıdır. Örneğin bir yılan gördüğünüzde, anında tepki vermenize sebep olan sinir hücrelerinizdir. Tabi yılanı gördüğünüzde aynı zamanda böbrek üstü beziniz adrenalin hormonu üretip kana salgılar. Korkunuz geçse bile kanınızda adrenalin biriktiği için kalbiniz, hızlı çalışmaya devam eder. Kanınızdaki adrenalin parçalandıkça kalp atışlarınız normale gelir. Yani horrnonla verilen tepkiler geç başlar ama uzun sürer, sinirle verilen tepkiler ise erken başlar ama kısa sürer.
Hormonların etki gösterebilmesi için kanda belli bir eşik değere ulaşması gerekir. Ancak bu eşik değer düşük bir değer olduğu için, hormonlar çok düşük miktarda bile etki gösterebilirler.
Hormonlar kan yoluyla taşınarak belirli hücreleri uyarır. Bu hücrelere hedef hücre denir.
Bazı hormonların hedef organı sadece belirli organlarken, bazılarının hedef organı bütün vücut hücreleridir. Bir hormonun bir hücreyi uyarabilmesi için hücre zarındaki glikoproteinler tarafından tanınması gerekir. Örneğin TSH hormonunun hedef organı sadece tiroit beziyken, metabolizmayı hızlandıran tiroksin hormonunun hedef organı bütün vücut hücreleridir.
Hormonlar en çok kanda bulunmasına karşın, doku sıvısı ve idrarda da hormon bulunabilir. Ancak sindirim kanalında hormon bulunamaz. Örneğin gebelik hormonları idrarda bulunabilir.
Hormonlar organik yapılıdır (protein, aminoasit, steroit, pürin veya bunların türevleri olabilirler).
Protein yapılı hormonlar, hedef hücrenin zarındaki reseptör proteinlere bağlanarak etkilerini gösterirler. Steroit yapılı hormonlar ise lipit tabakasında çözündüğü için hücre içine girip, hücre içindeki reseptörlere bağlanır ve DNA’daki bir geni aktifleştirerek etki gösterir. Yani hormon reseptörü hücre zarında ya da hücre içinde bulunabilir. İnsülin, STH ve ADH protein yapılıyken, eşeysel hormonlar (östrojen, testosteron) ve böbrek üstü bezinin kabuk bölgesindeki hormonlar (kortizol, aldosteron) steroit yapılıdır.
İnsanda hormon üreten yapılar
Hipofiz bezi
Tiroit bezi
Böbrek üstü bezi
Pankreas
Paratiroit bezi
Eşeysel bezler (Yumurtalık ve testisler)
Mide (Gastrin hormonu üretir)
İnce bağırsak ( Enterogastrin, sekretin ve kolesistokinin hormonu üretir)
Plasenta (Östrojen ve Progesteron hormonu üretir)
Sinir hücreleri (Asetilkolin, nöradrenalin ve adrenalin hormonu üretir)
Böbrek (Eritropoietin hormonu üretir) *
Epifiz bezi
Timüs bezi
Hipotalamus
Kan basıncını arttıran hormonlar;
1. Adrenalin (Kalp atışını hızlandırır)
2. Noradrenalin (Damarı daraltır, ayrıca kalp atışını hızlandırır)
3. Tiroksin (Metabolizmayı arttırdığı için kalp atışını hızlandırır)
4. ADH (Böbrekten suyu geri emdiği için kandaki su artar ve kanın damara yapacağı basınç artar)
5. Aldosteron (Böbreklerden Na+ iyonlarıyla beraber suyu da geri emdiği için kan basıncı artar)
