Nötr (Yüksüz) Cisim

Cisimdeki pozitif (+) yük sayısı ile negatif (-) yük sayısının eşit olmasıdır. Yüksüz olması hiç yükünün olmaması anlamına gelmez.

Pozitif Yüklü Cisim

Cisimdeki pozitif yük sayısının negatif yük sayısından fazla olmasıdır. Nötr cismin, pozitif yüklü hale gelebilmesi için dışarı elektron (-) vermesi gerekmektedir.

Negatif Yüklü Cisim

Cisimdeki pozitif yük sayısının negatif yük sayısından az olmasıdır. Nötr cismin, negatif yüklü hale gelebilmesi için dışarıdan elektron (-) alması gerekmektedir.

Bu kuvvetler, itme ya da çekme şeklinde olabilir.

Yüklü cisimler üzerindeki elektrik yükleri hareket etmez. Bu nedenle yükler durgun elektrik olarak adlandırılır. Cisimlerin yük miktarı ne olursa olsun birbirlerine uyguladıkları kuvvetlerin büyüklükleri eşittir.

Topraklama: Yerküreyi çok büyük bir nötr cisim olarak düşünebiliriz. Elektriklenmiş cisimler toprakla temas ederlerse cisimle toprak arasında yük alışverişi olur. Yük alışverişinin gerçekleştiği bu olaya topraklama denir.

(+) yüklü K cismini, iletken bir telle toprağa bağladığımızda, cisim nötr oluncaya kadar, topraktan cisme (-) yükler geçer.

(-) yüklü L cismini, iletken bir telle toprağa bağladığımızda, cisim nötr oluncaya kadar, cisimdeki (-) yükler toprağa akar. Cisimler üzerinde biriken elektrik yükü bazen tehlikeli olabilir. Bu yüzden eter ve alkol sıvılarının kullanıldığı ameliyathane, lavabo, tuvalet ve yerlerin zeminleri iletken maddelerle kaplanır. Böylece, oluşabilecek yüklerin toprağa akışı sağlanmış olur. Petrol tankerlerinin arkasında bulunan ve yere değen zincirler de tankerin hareketi sırasında oluşan elektrik yüklerinin toprağa akmasını sağlar. LPG (Likit Petrol Gazı) istasyonlarından tankerler dolum işlemine başlamadan önce topraklama yapılır.

Elektroskop

Bir cismin yüklü olup olmadığını, yüklü ise ne tür yüke sahip olduğunu anlamak için kullanılan alete elektroskop denir. Yukarıdaki şekilde bir elektroskobun yapısı gösterilmiştir.

Elektroskop Nasıl Çalışır?

Elektroskop iletken bir cisimdir. Başlangıçta yüksüz olan elektroskobun topuzuna şekildeki gibi (-) yüklü cisim dokundurulduğunda, cisimdeki yüklerin bir kısmı elektroskoba geçer ve elektroskop (-) ile yüklenir. (-) ile yüklenen yapraklar birbirlerini iter ve açılır. Elektroskobun yüklenmesi ve yapraklarının hareketi ile ilgili tüm durumlar aşağıdaki gibi üç başlıkta toplanmıştır.

1. Nötr bir elektroskoba yüklü bir cisim,

a) Yaklaştırılırsa

• Yapraklar açılır. Topuz ve yapraklar zıt yüklerle yüklenir. Ancak yüklenme geçicidir. Cisim elektroskoptan uzaklaştırıldığında yapraklar tekrar kapanır.

b) Dokundurulursa

• Yapraklar açılır. Cisim daha sonra geri çekilse de yapraklar kapanmaz. Elektroskop cisimle aynı cins yükle yüklenir.

2. Yüklü bir elektroskoba aynı cins yükle yüklü bir cisim,

a) Yaklaştırılırsa

• Aynı yükler birbirlerini iter, topuzdaki yük miktarı azalır, yapraklardaki yük miktarı ise artar ve yapraklar daha da açılır.

b) Dokundurulursa

• Elektroskop ve cisimdeki yükler büyüklükleriyle aynı oranda bulunuyorsa yapraklar hareketsiz kalabilir.
• Büyüklüğüne göre başlangıçta cisimdeki yük miktarı fazla ise cisimden elektroskoba yük geçer ve yapraklar daha da açılabilir.
• Büyüklüğüne göre başlangıçta elektroskoptaki yük miktarı fazlaysa elektroskoptan cisme yük geçer ve yapraklar biraz kapanabilir.

3. Yüklü bir elektroskoba zıt cins yükle yüklü bir cisim,

a) Yaklaştırılırsa

• Zıt yükler birbirini çeker, topuzdaki yük miktarı artar, yapraklardaki azalır ve yapraklar biraz kapanır.

b) Dokundurulursa

• Elektroskop ve cisimdeki yük miktarları eşitse cisim ve elektroskop birbirlerini nötrler ve yapraklar tamamen kapanır.
• Elektroskoptaki yük miktarı cisimdekinden fazlaysa elektroskoptan cisme yük geçer ve yapraklar biraz kapanır.
• Cisimdeki yük miktarı elektroskoptakinden fazlaysa elektroskop önce nötrlenir, sonra cismin yüküyle yüklenir. Yapraklar önce kapanır, sonra açılır.

ELEKTRİKLENMENİN ETKİLERİ NELERDİR?

Şimşek ve yıldırım, elektriklenme sebebiyle ortaya çıkan hava olaylarıdır. Rüzgarın etkisiyle atmosferde hareket eden bulutlar, havayla ve birbirleriyle temas ederler. Bu temas sonucunda da yük dengeleri bozulur ve elektriklenir. Elektriklenmiş bulutlar birbirlerine yeterince yaklaştıklarında aralarında yük alışverişi gerçekleşir. Bu olaya şimşek denir. Elektriklenen bulutlar, yerküreye yeterince yaklaştıklarında bu kez yerküre ve bulutlar arasında yük alışverişi meydana gelir. Bu olaya da yıldırım denir.

Yıldırım olayı, yerkürenin buluta en yakın olduğu noktada gerçekleşir. Bu nedenle yıldırım genellikle yüksek ve sivri yerlere düşer. Bu nedenle yağışlı havalarda yüksek yerlerde, ağaçların altında bulunmaktan kaçınılmalıdır. Yüksek binaları yıldırımdan korumak içinse elektrik yükünü kendi üzerinden toprağa aktaran iletken araçlar kullanılmaktadır. Bu araçlara paratoner (yıldırım savar) denir.

ELEKTRİKLENMENİN YARARLARI

Elektriklenmenin teknolojide yararlanılan olumlu yararları da vardır. Örneğin fabrika babalarından çıkan dumandaki toz ve küller elektriklenme sayesinde uzaklaştırılır. Suçluların parmak izlerinin alınması da parmak izi bırakılan yerin elektriklenme özelliği, parmağın değmediği ince kısımlara göre daha değişiktir. Bu özelliği ölçen tarama cihazıyla parmak izi belirlenir. Otomobil ve beyaz eşyaların boyanmasında da elektriklenme olayından
yararlanılır. Boyanacak yüzey “-” yükle, boya damlacıkları ise “+” yükle yüklenir. Böylece zıt yükle yüklenmiş boya tanecikleri püskürtülerek boyanacak yüzeye yapışır.