Hayatımızı kolaylaştıran pek çok araç-gereç elektrik enerjisi ile çalışır. Ampulün ışık vermesi, TV’nin çalışması, fırının ısıtması vb. birçok alet için elektrik enerjisine ihtiyaç vardır. Elektrik enerjisinin üretildiği yerler elektrik santralleridir.

Elektrik santrallerinde üretilen elektrik enerjisi, kablolar yardımıyla taşınarak evlerimize ulaşır. Ana kablodaki enerji daha ince kablolarla odalara dağıtılır. Bu ince kablolar duvar içinden prizlere ve anahtarlara bağlanır. Böylece elektrik evlerimize kadar taşınır.

Kavramlar;

• İletken madde
• Yalıtkan madde
• Elektrik iletimi

Çevremizde yer alan ve günlük hayatımızda kullandığımız pek çok araç elektrik ile çalışmaktadır. Bir enerji türü olan elektrik aktif olarak hareket eden maddesel tanecikler sayesinde iletilir.

Peki her madde elektriği iletir mi? Cevabımız hayır olmalı, çünkü her madde elektrik enerjisini bir kaynaktan diğer bir kaynağa aktaramaz.

Maddeler elektrik iletkenlerine göre iki sınıfta yapılandırılırlar.

Elektrik İletimi

Bir maddenin elektriği iletip iletmediğini anlayabilmek için basit elektrik devresinden yararlanılır.

İletken ve Yalıtkan Maddeler

Verilen basit elektrik devresindeki deneme uçlarına farklı maddeler bağladığında ampul yanıyorsa madde iletken, ampul yanmıyorsa madde yalıtkan olarak nitelendirilir.

Elektrik enerjisine ileten maddelere “iletken madde“, elektrik enerjisini kısmen ileten ya da hiç iletmeyen maddelere “yalıtkan madde” denir.

Katı iletken Maddeler

• Demir vida
• Alüminyum folyo
• Altın bilezik
• Islak tahta
• Toprak
• Bakır tel
• Metal kaşık
• Kurşun kalem ucu
• Madeni para

Not: Tüm metaller elektriği iletirler.

Kalem ucu olarak bilinen madde kömürden elde edilir. İletkendir.

Sıvı iletken Maddeler

• Tuzlu su
• Limonlu Su
• Sirkeli su
• Sirke
• Turşu suyu
• Musluk suyu
• İçme suyu

Gaz iletken Maddeler

Gaz maddeler elektriği iletmemelerine rağmen şimşek çakması ve yıldırım düşmesi sonucu geçici olarak iletken hale gelebilirler.

Katı Yalıtkan Maddeler

• Pamuk
• Seramik
• Tahta
• Elyaf
• Strafor
• Cam
• Cam yünü
• Plastik
• Taş yünü
• Kağıt

Sıvı Yalıtkan Maddeler

• Şekerli şu
• Kolonya
• Saf su
• Zeytinyağı
• Alkollü su

Gaz Yalıtkan Maddeler

• Hava
• Sis

İnsan vücudu iyi bir iletken olduğundan  elektrik çarpması, insana yıldırım düşmesi gibi olaylar yaşanabilmektedir.

İletken ve yalıtkan maddelerin kullanım alanları oldukça fazladır. Elektrik enerjisi iletiminde kullanılan kablolar, iletken ve yalıtkan maddelerden yapılmıştır. iç kısmında bakır veya alüminyum teller kullanılır. Canlıları elektrik çarpmaması için kablonun etrafı plastikle yani yalıtkan bir maddeyle kaplanır.

Elektrik iletkenliğine göre maddeler günlük yaşantımızda pek çok alanda yer almaktadırlar. Örneğin; telefon şarj kablolarının iç kısımları iletken olan metal malzemelerden, dış kısmı ise yalıtkan olan plastik malzemelerden yapılmaktadır.

Ütü, buzdolabı, elektrik Süpürgesi, televizyon gibi ev aletleri de elektrik enerjisine ihtiyaç duyan ve çeşitli iletken, yalıtkan maddelerden yapılan aletlerdir.

İnsan vücudu elektriksel iletkenlik bakımından iletken olduğundan saç kurutma makinesi, ütü, televizyon mikser gibi ev aletlerinde vücudumuza temas eden dış kısımlar yalıtkan malzemelerden, iç kısımlar ise enerji ihtiyacını karşılamak için iletken malzemelerden yapılmaktadır.

Günlük yaşantımızda yer alan bu aletlerin dış malzemelerinin yalıtkan maddelerden yapılmış olması bizleri elektrik çarpmalarına karşı korur.

Not: Şehir elektriği olarak prizlerden bize sağlanan elektrik 220 volt’tur.

Örnek Soru: Elektrikli araçlarda bulunan bazı bölümler aşağıdaki görsellerde verilmiştir.

Bu bölümlerler ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) K, elle temas edilen bir parça olduğundan yalıtkan maddelerden yapılır.
B) L, elle temas edilen bir parça olduğundan yalıtkan maddelerden yapılır.
C) M, ampule enerji aktarımını sağlayan parça olduğundan iletken olmalıdır.
D) N, görüntü oluşumunu sağlayan parça olduğundan iletken olmalıdır.